Teherani ka njoftuar se do të ndërpresë bashkëpunimin “vullnetar” me Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA) jashtë Traktatit të Mospërhapjes Bërthamore (NPT), të mërkurën.
Ky veprim do të çonte në çmontimin e kamerave të mbikëqyrësit bërthamor të OKB-së në objektet bërthamore iraniane nëse ato nuk mbulohen nga masat mbrojtëse të NPT-së, kanë shpjeguar autoritetet iraniane.
Njoftimi erdhi pasi Irani mbylli një monitor të pasurimit në linjë (OLEM) dhe një matës të rrjedhës të vendosur nga IAEA në një nga vendet e tij bërthamore. Teherani ka akuzuar mbikëqyrësin e OKB-së se nuk e vlerëson bashkëpunimin e gjerë që kishte me autoritetet iraniane.
IAEA ka dështuar të kuptojë se ky bashkëpunim ishte rezultat i “vullnetit të mirë” të Teheranit, tha në një deklaratë Organizata Kombëtare e Energjisë Atomike (AEOI), duke shtuar se IAEA në vend të kësaj ‘e ka konsideruar atë një detyrë të Iranit’.
AEOI më pas tha se vendosi të shkëputë dy nga kamerat e monitorimit të IAEA, duke shtuar se shumica e kamerave mbulohen ende nga masat mbrojtëse të NPT dhe do ‘punojnë si më parë’. Sipas mediave iraniane, rreth 80% e kamerave të mbikëqyrjes preken nën këtë marrëveshje.
Zëdhënësi i AEOI, Behrouz Kamalvandi, i cili mbikëqyri procedurën e çmontimit, i tha më pas transmetuesit televiziv kombëtar të Iranit se Teherani do ‘ndërpresë bashkëpunimin që ishte jashtë marrëveshjes së mbrojtjes [NPT]’.
Teherani tani po mendon ‘masa shtesë’ në të njëjtën fushë, u tha Kamalvandi gazetarëve.
“Ne planifikojmë hapa të tjerë. Ne presim që ata IAEA të vijë në vete dhe t’i përgjigjet bashkëpunimit të Iranit. Nuk është e pranueshme që Irani të vazhdojë bashkëpunimin, ndërkohë që pala tjetër nuk tregon sjelljen e duhur.” – tha ai.
Masa vjen si përgjigje ndaj një projektrezolute të paraqitur nga SHBA, MB, Franca dhe Gjermania në bordin e IAEA të martën. Dokumenti akuzon Iranin se nuk i përgjigjet plotësisht pyetjeve të mbikëqyrësit bërthamor të OKB-së në lidhje me disa gjurmë uraniumi në ato që quhen vende të padeklaruara. Dokumenti pritet ende të debatohet dhe votohet më vonë këtë javë në një takim tremujor të bordit 35-vendesh të IAEA.
Teherani ka argumentuar se ka zgjeruar vullnetarisht bashkëpunimin e tij me IAEA përtej marrëveshjes mbrojtëse NPT dhe priste që të dhënat e mbledhura të mos shpërndaheshin pa pëlqimin e Teheranit. “Irani nuk ka aktivitete bërthamore të fshehura apo të padokumentuara apo vende të pazbuluara.” – tha të mërkurën kreu i AEOI, Mohammad Eslami, duke i quajtur të gjitha provat mbi ekzistencën e tyre të supozuar si ‘dokumente të rreme’ që synojnë ruajtjen e presionit maksimal ndaj Teheranit.
Irani ka arritur një marrëveshje për programin e tij bërthamor me fuqitë botërore në vitin 2015. Teherani ra dakord për kontrolle shtesë të IAEA mbi vendet e tij bërthamore dhe disa pragje pasurimi në këmbim të lehtësimit të sanksioneve.
Në vitin 2018, administrata e atëhershme e presidentit amerikan Donald Trump u largua në mënyrë të njëanshme nga marrëveshja dhe rivendosi sanksionet kundër Iranit, duke synuar naftën, petrokimikatet, transportin dhe sektorët e tjerë. Pasi Joe Biden u bë president i SHBA-së, bisedimet midis Iranit dhe fuqive botërore për këtë çështje kanë rifilluar, por kanë ngecur sërish në mars pas një viti negociatash.
Irani kërkoi garanci nga Uashingtoni se çdo president i ardhshëm i SHBA-së nuk do të tërhiqej nga një marrëveshje e re dhe i kërkoi SHBA-së të hiqte Gardën Revolucionare Islamike të Iranit nga lista e organizatave terroriste. SHBA-ja nuk i është përgjigjur këtyre kërkesave.
