Kapja e shtetit në vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Turqi po pasuron politikanët dhe rrjetet e tyre në kurriz të qytetarëve të zakonshëm dhe me kosto të madhe. Ajo gjithashtu po gërryen besimin e publikut te institucionet qeveritare duke qenë se ato po përdoren gjithnjë e në rritje për t’u shërbyer interesave private.
Prania e kapjes së shtetit në Shqipëri, Bosnjë Hercegovinë, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut e Turqi është raportuar në raportet e zgjerimit të Komisionit Europian, por mbështjellja dhe motivimi nuk është adresuar në mënyrë të mjaftueshme në reformat e nxitura në rajon.
Janë bërë përpjekje për të krijuar mekanizma ligjore dhe transparentë e institucione llogaridhënëse për të adresuar kontrollin e çështjeve kombëtare nga interesa private. Këto kanë synuar që të garantonjnë pavarësi gjyqësore e parlamentare si dhe zbatim të barabartë të ligjit.
Megjithatë efektiviteti i sundimit të ligjit mbetet ende një sfidë në këto vende. Ai gërryhet vijimësisht nga liderët politikë, motivimi kryesor i të cilëve është kapja e shtetit për përfitime private. Kjo çon në rritje të abuzimit me zyrën shtetërore.
Ky raport i Transparency International ekzaminon dy faktorë kyç që mundësojnë e lehtësojnë kapjen e shtetit në Ballkanin Perëndimor e Turqi: pandëshkueshmëria për korrupsionin në nivele të larta dhe ligjet e bëra me porosi. Raporti siguron depërtimin në atë sesi sistemi gjyqësor trajton korrupsionin në nivele të larta dhe korrupsionin e zyrtarëve të nivelit të lartë.
Ai tregon gjithashtu sesi ky problem dhe ndikimi i paligjshëm në bërjen e ligjeve në shërbim të interesave private ndihmon në arritjen dhe mbajtjen e kapjes së shtetit.
Raporti i plotë
Ky projekt mbështetet në punën e mëparshme të Transparency International në Ballkanin Perëndimor dhe Turqi. Një hulumtim i thelluar i përpjekjeve anti-korrupsion i kryer nga Transparency International në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Maqedoni të Veriut, Mal i Zi, Serbi dhe Turqi midis 2014 dhe 2015 zbuloi se kapja e shtetit ishte një problem prej shume kohësh në të shtata vendet.
Një nga sfidat që pengon zbatimin e shtetit të së drejtës ka qenë roli që anëtarësia ne grupe kulturore, të tilla si anëtarësia në një klan, vazhdon të luajë në politikën shqiptare.
Klanet mund të jenë aq të fuqishme sa grupet e interesit pasi ato janë struktura joformale, hierarkike, të bazuara në identitet, të marra nga lidhje të ngushta dhe marrëdhënie besimi. Klanet në Shqipëri ndikojnë në sjelljen e anëtarëve të tyre dhe formojnë ndërveprimet shoqërore brenda grupit, si dhe me klanet e tjera dhe institucionet qeveritare. Ndikimi i tyre në politikë pasqyrohet në sistemin e partive politike, ndërsa ndërhyrja e tyre në institucionet shtetërore reflektohet në krushqinë e zgjatur dhe nepotizmin që ekziston në administratën publike shqiptare
Një shembull i klientelizmit politik paraqitet në rastin e ish-kryebashkiakut të Durrësit Vangjush Dako, anëtar i komitetit drejtues të Partisë Socialiste në atë kohë dhe përgjegjës për fushatën zgjedhore në Durrës gjatë zgjedhjeve të vitit 2017 në Shqipëri. Dako bashkëpunoi me klanin lokal Avdulaj në blerjen e votave dhe frikësimin e votuesve në këmbim të trajtimit të favorizuar në institucionet lokale.
Lidhja me Krimet e organizuara
Në Shqipëri, për shembull, ish-ministri i brendshëm Samir Tahiri, në bashkëpunim me drejtorin e stacionit lokal të policisë në Vlorë, u akuzua për ndihmën e një grupi kriminal. Sipas akuzës, ai dyshohet se u dha informacion trafikantëve dhe hoqi pengesat për trafikimin e narkotikëve gjatë mandatit të tij në detyrë nga 2013 në Provat e prokurorisë përfshinin komunikime që u referoheshin dhuratave të vlefshme dhe një përqindje të lëndës narkotike për Tahirin dhe familjen e tij në këmbim të mbrojtjes. Në vitin 2019 Gjykata e Shkallës së Parë për Krime të Rënda e shpalli Tahirin fajtor për veprën penale të shpërdorimit të detyrës, por e pastroi atë nga trafiku i drogës dhe duke qenë pjesë e një grupi kriminal. Vendimi i parë u apelua dhe çështja u vendos të gjykohej nga Gjykata Speciale e Thirrja kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit.
Ligjet për të kontrolluar një sektor të industrisë
Ndërsa më shumë kërkime duhet të bëhen për të kuptuar plotësisht fushën dhe ndikimin e ndikimit të paligjshem në ligjbërje – e cila është sfiduese për vetëh natyrën e këtij fenomeni – gjetjet tona fillestare tregojnë se fenomeni i ligjeve të bëra sipas dëshirës nuk manifestohet në të njëjtën mënyrë në shtatë vendet e përfshira në raport. Gjatë mbledhjes sonë të të dhënave, vendet ku u gjetën ligjet më qe i sherbenin interesave personale ishin Turqia (e cila bie në kontrast me mungesën e informacionit në dispozicion për rastet e korrupsionit) dhe Shqipëria.
Ligjet e bëra sipas rregullave që rregullojnë llotarinë dhe aktivitetet e lojërave të fatit janë një shembull i qartë i ndikimit të padrejtë që synon të monopolizojë një sektor. Kjo ka ndodhur në tre vende: Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria.
Në dy vitet pas miratimit të ligjit, industria e lojërave të fatit rriti të ardhurat e saj me 68 përqind. Përfituesit kryesorë të ligjit ishin pesë kompani të lojërave të fatit që dominojnë afërsisht 80 përqind të industrisë (Top Bast, Apex-Al, Astra Albania, Adriatik Game dhe Top Start). Është e mundur që ligji jo vetëm që rriti fitimet e këtyre ndërmarrjeve, por gjithashtu mund të ketë lehtësuar pastrimin e parave, duke marrë parasysh lidhjet midis industrisë e lojërave të fatit dhe krimin e organizuar grupeve.
Sipas raportit të Departamentit të Shtetit të SHBA 2018 për pastrimin e parave, lojërat e fatit është një nga metodat më të njohura për të fshehur të ardhurat e paligjshme në Shqipëri. Kështu, përfituesit e ligjit mund të përfshijnë rrjete të krimit të organizuar dhe politikanë që financojnë fushatat e tyre me para të tilla.
Një nga efektet e këtij lloji të ligjit të personalizuar është përjashtimi i konkurrentëve, i cili nga ana tjetër ka një ndikim negativ në zhvillimin ekonomik. Sidoqoftë, ky nuk është efekti i vetëm. Në disa raste, ligje të tilla mund të jenë shumë të kushtueshme për buxhetin publik. Në vitin 2018, kompania A.N.K. paraqiti një propozim të pakërkuar për qeverinë e Shqipërisë për ndërtimin e autostradës Milot-Balldren. Në qershor 2018, Këshilli i Ministrave dha një kompani bonus prej 8.5 përqind dhe në tetor Ministria e Infrastrukturës njoftoi një
Koncesion 13-vjeçar për A.N.K Sh.P.K. për ndërtimin e rrugës 17.2 km Milot-Balldren. Ligji Nr 52 u miratua në Korrik 2019 për këtë qëllim.
Për punën, kompania do të ngarkojë 256 milion € (15 milion € për km), më shumë se dyfishi i shumës që qeveria e Shqipërisë kishte parashikuar për ndërtimin e rrugës në Strategjinë e Transportit Sektorial 2016-2020.77 Megjithatë, qeveria alokoi një shtesë prej 44 milion € për projektin në planin e tij buxhetor afatmesëm, duke rritur koston totale në gati 300 milion €.
Institucioni i Lartë i Kontrollit të Shtetit të Shqipërisë (KLSH) zbuloi një rritje artificiale në kostot e projektit të krijuar duke e kualifikuar projektin si një “autostradë” në vend të një “rruge ndërurbane” me një rritje konsekuente të çmimit nga 61.5 milion € në 140 milion € në studimin e fizibilitetit.
