Për herë të parë që nga vdekja e tij në 1882, biblioteka mbresëlënëse e Çarls Darvinit është çelur për të zbuluar një mori librash, pamfletesh dhe revistash të cituara dhe lexuara nga natyralisti me ndikim.
Autor i veprave të shumta, Darvini është ndoshta më i njohur për librin e tij të vitit 1859, “Mbi origjinën e specieve”, që prezantoi konceptin themelor shkencor të evolucionit në botë.
Për nder të 215-vjetorit të ditëlindjes së Darvinit më 12 shkurt, ekipi hulumtues që qëndron pas projektit “Darwin Online” ka nxjerrë një katalog prej 300 faqesh që përmbledh 7400 tituj origjinalë dhe 13000 vëllime të zotëruara fillimisht nga Darvini. Katalogu përfshin 9,300 lidhje me kopjet e përmbajtjeve të bibliotekës që janë të disponueshme falas në internet, duke ftuar publikun të lexojë atë që lexoi Darvini.
“Kjo pamje e hollësishme e paparë e bibliotekës së plotë të Darvinit lejon që njeriu të vlerësojë më shumë se kurrë se ai nuk ishte një figurë e izoluar që punonte vetëm, por një ekspert i kohës së tij duke u mbështetur në shkencën dhe studimet e sofistikuara dhe njohuritë e tjera të mijëra njerëzve. Në të vërtetë, madhësia dhe diapazoni i veprave në bibliotekë e bën të dukshme shtrirjen e jashtëzakonshme të kërkimit të Darvinit në punën e të tjerëve,” tha udhëheqësi i projektit Dr. John van Wyhe, historian i shkencës në Universitetin Kombëtar të Singaporit.
Bashkimi i një biblioteke të humbur
Kur Darvini ishte gjallë, ai mbajti shënime të përpikta të bibliotekës së tij, duke përfshirë “Katalogu i Bibliotekës së Çarls Darvinit” prej 426 faqesh të shkruar me dorë, të përpiluar në vitin 1875. Fillimisht pasi Darvini vdiq, biblioteka e tij u ruajt dhe u regjistrua. Por me kalimin e kohës, pjesa më e madhe e përmbajtjes së tij humbi ose përfundoi diku tjetër.
Dy koleksione kryesore me 1,480 libra u mbajtën në Universitetin e Kembrixhit dhe Down House, shtëpia e familjes së Darvinit në Downe, Angli, që mbetet e hapur për publikun. Por koleksionet përfshinin vetëm rreth 15% të bibliotekës origjinale.
Pasi morën letra nga studiues dhe publiku që pyesnin për tituj specifikë nga biblioteka e Darvinit, van Wyhe dhe kolegët e tij filluan projektin e tyre për ta rikrijuar atë virtualisht në vitin 2007.
“Dijetarët kanë hulumtuar jetën dhe veprat e Darvinit për më shumë se një shekull,” tha van Wyhe.
“Një nga elementët më të rëndësishëm në të kuptuarit e teorive të Darvinit janë burimet e tij, botimet nga të tjerët që ai përdori në kërkimin e tij.”
Institucione të tilla si muzeu Doën House, Biblioteka e Universitetit të Kembrixhit dhe Christ’s College Cambridge, si dhe koleksione private, u përdorën për të gjetur materialet gjatë procesit të mundimshëm 18-vjeçar.
Pavarësisht nga mbajtja e tij e disiplinuar e të dhënave, Darvini përdori mënyra të shkurtuara ose të paqarta për t’iu referuar revistave dhe broshurave në koleksionin e tij, me shumë hyrje që mungonin autorët, datat ose burimet.
Një koleksion befasues
Darvini kishte natyrshëm një mori titujsh të lidhur me interesat e tij kryesore shkencore, si biologjia dhe gjeologjia. Ai zotëronte një kopje të “Eksplorime dhe aventura në Afrikën Ekuatoriale”, nga autori Paul Du Chaillu pasi zoologu u bë i pari evropian që përshkroi gorillat në natyrë gjatë ekspeditave në Afrikë në vitet 1850. Koleksioni i Darvinit përfshinte gjithashtu një periodik gjerman që zbuloi fotografitë e para të botuara të baktereve në 1877.
Por biblioteka e natyralistit përmbante shumë libra, duke shfaqur etjen e tij për njohuri, tha van Wyhe. Darvini lexoi gjithashtu filozofë, si John Stuart Mill dhe Auguste Comte, dhe kishte një numër veprash rreth psikologjisë, fesë, artit, historisë, udhëtimeve, bujqësisë dhe mbarështimit dhe sjelljes së kafshëve.
Gati gjysma e librave janë shkruar në frëngjisht, gjermanisht, italisht, holandisht, danisht, latinisht, spanjisht dhe suedisht, një zbulim befasues duke pasur parasysh se Darvini njihej si një gjuhëtar i varfër me vesh të keq për gjuhët, tha van Wyhe.
“Ai ishte një person shumë i arsimuar që mësoi greqishten e lashtë dhe latinishten në shkollë si dhe frëngjisht,” tha van Wyhe.
“Më vonë mësoi spanjisht dhe pak portugalisht për udhëtimin e Beagle dhe mësoi vetë të lexonte gjermanisht dhe italisht dhe paksa gjuhë të tjera në të njëjtën mënyrë. Kjo tregon se sa i vendosur ishte ai për të zbuluar se çfarë kishin botuar njerëz të tjerë të shkencës dhe për të nxjerrë informacione të rëndësishme për teoritë e tij.”
Ekzistojnë gjithashtu prova që Darvini lexonte udhëtime nga eksploruesit dhe misionarët për të kuptuar gjestet e përdorura nga grupe të ndryshme etnike.
Dhe Darvinit i pëlqente të lexonte gjithashtu romane. Në vitin 2019, një kopje e “Gratë dhe bijat” e Elizabeth Gaskell, një serial i botuar si libër në 1866, u shfaq në ankand, duke mbajtur një shënim që thoshte: “Ky libër ishte një i preferuar i madh i Charles Darwin-it dhe libri i fundit që u lexua me zë të lartë për të.”
