Një ekip ndërkombëtar i udhëhequr nga shkencëtarët në Universitetin e Stanfordit ka zbuluar një shpjegim të mundshëm për një mister biologjik dhjetëvjeçar: pse shumë më shumë gra sesa burra vuajnë nga sëmundje autoimune si lupusi dhe artriti reumatoid.
Gratë përbëjnë rreth 80 për qind të njerëzve të prekur nga sëmundje autoimune, një koleksion prej më shumë se 100 sëmundjesh që rëndojnë mbi 50 milionë amerikanë. Me fjalë të thjeshta, këto sëmundje manipulojnë sistemin imunitar të trupit për të sulmuar indet e shëndetshme.
Në një punim të botuar të enjten në revistën Cell, studiuesit paraqesin prova të reja se një molekulë e quajtur Xist – e shqiptuar si fjala “ekzistoj” dhe gjendet vetëm tek femrat – është një shkaktar kryesor i këtyre sëmundjeve.
Kuptimi më i mirë i kësaj molekule mund të çojë në prova të reja që kapin sëmundjet autoimune më shpejt dhe në afat më të gjatë, në trajtime të reja dhe më efektive, thanë studiuesit.
Gratë zakonisht kanë dy kromozome X, ndërsa burrat zakonisht kanë një X dhe një Y. Kromozomet janë tufa të ngushta të materialit gjenetik që mbajnë udhëzime për prodhimin e proteinave. Xist luan një rol vendimtar duke inaktivizuar një nga kromozomet X tek gratë, duke shmangur atë që përndryshe do ishte një mbiprodhim katastrofik i proteinave.
Megjithatë, ekipi hulumtues zbuloi se në këtë proces Xist prodhon gjithashtu komplekse molekulare të çuditshme të lidhura me shumë sëmundje autoimune.
Megjithëse shkencëtarët kryen pjesën më të madhe të punës së tyre te minjtë, ata bënë një zbulim intrigues duke përfshirë pacientë njerëzorë: Komplekset Xist – fijet e gjata të ARN-së të ndërthurura me ADN dhe proteina – shkaktojnë një përgjigje kimike te njerëzit, që është një shenjë dalluese e sëmundjeve autoimune.
Zbulimi i rolit të luajtur nga molekula Xist nuk shpjegon se si meshkujt i marrin këto sëmundje, ose pse disa sëmundje autoimune, si diabeti i tipit 1, kanë një incidencë më të lartë tek meshkujt.
“Është e qartë se duhet të ketë më shumë se kaq, sepse një e dhjeta e pacientëve me lupus janë burra,” tha David Karp, shefi i divizionit të sëmundjeve reumatike në Qendrën Mjekësore UT Jugperëndimore në Dallas.
“Pra, nuk është përgjigjja e vetme, por është një pjesë shumë interesante e enigmës.”
Një histori e dy X-ve
Sëmundjet autoimune kanë qenë prej kohësh të vështira për t’u trajtuar. Trajtimet janë të kufizuara dhe shumë nga sëmundjet janë kronike, që kërkojnë trajtim gjatë gjithë jetës. Shumica nuk kanë shërim, duke lënë miliona amerikanë të shpresojnë se shkenca përfundimisht do ofrojë shpjegime më të mira për këto sëmundje.
Stephanie Buxhoeveden ishte 25 vjeç kur filloi të përjetonte probleme me shikimin në syrin e saj të majtë dhe e gjeti veten të paaftë për të mbajtur një shiringë në dorën e saj të majtë – një mjet i rëndësishëm për punën e saj si infermiere. Arsyeja: skleroza e shumëfishtë, një gjendje autoimune në të cilën sistemi imunitar sulmon mbulesën mbrojtëse të trurit, palcës kurrizore dhe nervave optike.
“Isha e tronditur dhe e frikësuar sepse e dija që nuk kishte shërim”, tha banorja e Virxhinias.
“Të gjitha këto gjëra për të cilat kisha bërë plane, studiuar e punuar me të vërtetë shumë papritmas shpërthyen në qiell të pastër dhe nuk ishin më të garantuara.”
Teoritë e mëparshme kishin sugjeruar se çekuilibri gjinor në këto sëmundje mund të shkaktohet nga hormonet kryesore femërore, estrogjeni dhe progesteroni, ose thjesht nga prania e një kromozomi të dytë X.
Një e dhënë joshëse erdhi nga burrat që kanë dy kromozome X dhe një kromozom Y, një gjendje e rrallë e quajtur sindroma Klinefelter. Këta burra kanë një rrezik shumë më të lartë për të vuajtur nga sëmundje autoimune, duke sugjeruar se numri i kromozomeve X luan një rol të rëndësishëm.
Hoëard Y. Chang, autor i vjetër në gazetën Cell dhe profesor i dermatologjisë dhe gjenetikës në Stanford, tha se filloi të mendonte për idetë që çuan në zbulimin e ri kur ai identifikoi më shumë se 100 proteina që lidhen drejtpërdrejt me Xist ose me proteina të tjera që lidhen me Xisti-n. Duke parë ato proteina bashkëpunëtore, ai vuri re se shumë prej tyre ishin të lidhura me sëmundjet autoimune.
Chang dhe ekipi i tij projektuan minj meshkuj që prodhuan Xist për të testuar nëse meshkujt që prodhonin molekulën do kishin gjithashtu shkallë më të lartë të sëmundjeve autoimune.
Meqenëse Xist në vetvete nuk është i mjaftueshëm për të shkaktuar një sëmundje autoimune, shkencëtarët përdorën një nxitës mjedisor për të nxitur një sëmundje të ngjashme me lupusin tek këta minj. Ata vunë re se minjtë meshkuj më pas prodhuan Xist në nivele afër atyre të minjve të zakonshëm femra dhe shumë më të larta se ato të minjve të zakonshëm meshkuj.
Tek njerëzit, faktorët gjenetikë dhe mjedisorë, të tillë si një infeksion viral ose bakterial, mund të ndihmojnë gjithashtu në nxitjen e sëmundjeve autoimune.
Shkencëtarët morën serume nga pacientë njerëzorë me dermatomiozit, një sëmundje e rrallë autoimune që shkakton dobësi të muskujve dhe skuqje të lëkurës. Serumi është pjesa e gjakut që përmban antitrupa që luftojnë sëmundjet.
Ata zbuluan se në këta pacientë, komplekset Xist prodhojnë ato që quhen autoantitrupa. Në vend që të mbrojë trupin nga pushtuesit, siç do bënte një antitrup, autoantitrupi synon veçoritë e trupit.
CCaktivizimi i kromozomit të dytë X mbetet një proces i rëndësishëm “të cilin nuk dëshiron domosdoshmërisht ta heqësh apo ta ngacmosh shumë”, tha Karp nga UT Southëestern.
“Por kjo punë e trajton atë në një drejtim krejtësisht tjetër dhe thotë se mekanizmi që nevojitet për të fikur kromozomin e dytë X, ai mekanizëm në vetvete mund të jetë përgjegjës për prodhimin e autoimunitetit,” tha Karp.
Një kuptim më i mirë i mekanizmave në këto sëmundje do ishte i rëndësishëm nëse studiuesit mund ta përdorin atë për të zhvilluar mjete të reja diagnostikuese, shtoi ai: “Ne jemi ende duke përdorur teste laboratorike që u zhvilluan në vitet 1940 dhe 1950 dhe 1960, sepse ato ishin të lehta për t’u bërë dhe ata zbuluan përgjigjet më të forta autoimune.”
Një rrugë e gjatë drejt trajtimeve të reja
Jeffrey A. Sparks, një mjek i asociuar dhe drejtor i imunoonkologjisë dhe autoimunitetit në spitalin “Brigham and Women”, i cili nuk ishte i përfshirë në studim, tha se do jetë interesante të shihet se si mundësitë e trajtimit që janë të disponueshme tani, mund të përshtaten në këtë mekanizëm të ri.
“Këtu nuk ka kufij” tha Sparks, duke shtuar, “Unë mendoj se sapo të kuptohen mekanizmat themelorë, mund të mendohet për zhvillimin e terapive, zbulimin e hershëm dhe parandalimin.”
Megjithatë, përparime të mëdha në trajtim mund të jenë vite larg, sipas Keith B. Elkon, një profesor ndihmës i imunologjisë dhe drejtor i asociuar në Qendrën për Imunitetin e Lindur dhe Sëmundjet Imune në Universitetin e Uashingtonit.
Megjithatë, tha ai, zbulimet shkencore në 20 vitet e fundit kanë zgjatur jetën e shumë njerëzve me gjendje autoimune.
“Në vitin 1950, nëse do kishit një diagnozë të lupusit, do ishte po aq e keqe sa diagnoza e kancerit,” tha Elkon.
“Por gjatë 15, 20 viteve të fundit ka pasur përparime vërtet të habitshme në kuptimin e sëmundjes. Tani është arritur kulmin i menaxhimit të sëmundjes.”
Buxhoeveden, e cila tani është 36 vjeç dhe kandidate për Doktoraturë në Infermieri, po përdor imunosupresues për të menaxhuar sëmundjen e saj. Ajo tha se ishte e inkurajuar nga fakti se “është bërë përparim si studimi i fundit për të kuptuar më mirë se çfarë është ajo që e shkakton atë”.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e WP
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
