Kjo ese u përshtat nga vërejtjet e Drejtorit të CIA-s, William J. Burns, të mbajtura më 1 korrik për leksionin vjetor të ‘Fondacionit Ditchley’ në Oxfordshire, Angli. Tema ishte ‘Një botë e shndërruar dhe roli i inteligjencës’.
Kam punuar në fillim të karrierës sime si diplomat amerikan për Sekretarin e Shtetit James Baker. Ishte një nga ato ‘çastet plastike’ të rralla në histori. Lufta e Ftohtë po mbaronte, Bashkimi Sovjetik ishte gati të shembet, Gjermania së shpejti do ribashkohej dhe pushtimi i Kuvajtit nga Sadam Husein do mposhtej shpejt.
Ishte një botë e parësisë së pakontestueshme amerikane. Rrymat e historisë dukej se rridhnin në drejtimin tonë, fuqia e ideve tona e shtyu pjesën tjetër të botës në një rritje të ngadaltë por të parezistueshme drejt demokracisë dhe tregjeve të lira. Vetësiguria jonë ndonjëherë mbizotëruese dukej e bazuar në realitetet e pushtetit dhe ndikimit, por gjithashtu errësoi tendencat e tjera të grumbullimit.
Momenti ynë i dominimit të pas Luftës së Ftohtë nuk do ishte kurrë një kusht i përhershëm. Historia nuk kishte mbaruar, as konkurrenca ideologjike. Globalizimi premtoi shumë për shoqërinë njerëzore, me qindra miliona njerëz të nxjerrë nga varfëria, por gjithashtu ishte i detyruar të prodhonte kundërpresione.
Në një memo tranzicioni që hartova për administratën e ardhshme të Klintonit në fund të vitit 1992, u përpoqa të kap skicat e zbehta të sfidave përpara.
“Ndërsa për herë të parë në pesëdhjetë vjet nuk përballemi me një kundërshtar ushtarak global,” shkrova unë, “sigurisht është e imagjinueshme që një kthim te autoritarizmi në Rusi ose një Kinë armiqësore agresive mund të ringjallë një kërcënim të tillë global”.
Unë u përpoqa, sado i papërsosur, të nënvizoja rreziqet me të cilat do përballeshin në mënyrë të pashmangshme demokracitë dhe tregjet e lira në një botë në të cilën ekonomitë po globalizoheshin, por, siç e thashë në atë kohë, ‘sistemi politik ndërkombëtar po anonte në mënyrë skizofrenike drejt fragmentimit më të madh’. Dhe u përpoqa, sa më mirë që munda, të skicoja kërcënimet e përbashkëta globale të paraqitura tashmë nga ndryshimet klimatike dhe pasiguria shëndetësore, veçanërisht epidemia e furishme e HIV/AIDS.
Për çerekshekullin e ardhshëm, unë mbeta një diplomat amerikan krenar dhe shumë me fat, duke shërbyer kryesisht në Rusi dhe Lindjen e Mesme, dhe në pozita të larta në Uashington. Unë ndava sukseset diplomatike dhe bëra pjesën time të gabimeve, pasi momenti unipolar i Amerikës u zbeh dhe disa nga ato që isha përpjekur të parashikoja në atë memorandum të tranzicionit prej kohësh filluan të shpalosen.
Sot, si drejtor i Agjencisë Qendrore të Inteligjencës, kam frikë të them se tani kam jetuar dhe shërbyer mjaftueshëm për të përballuar një moment tjetër me peshë – në një botë shumë më të mbushur me njerëz, më të ndërlikuar dhe më të kontestuar se ajo që kam përjetuar në ato ditë të vështira si një diplomat i ri tre dekada më parë.
Është një botë në të cilën Shtetet e Bashkuara nuk janë më e vetmja fuqi e madhe në bllokun gjeopolitik – një botë në të cilën njerëzimi përballet me rrezikun dhe premtimin.
Detyra ime tani është të ndihmoj Presidentin Biden dhe politikëbërësit e lartë të kuptojnë dhe formojnë një botë të transformuar. Dhe siç na kujton presidenti, jemi në një pikë kthese. Epoka e pas Luftës së Ftohtë ka përfunduar.
Detyra jonë është të formësojmë atë që vjen më pas – duke investuar në forcat tona themelore dhe duke punuar në kauzë të përbashkët me rrjetin tonë të pakrahasueshëm të aleancave dhe partneriteteve – për t’u lënë brezave të ardhshëm një botë më të lirë, të hapur, të sigurt dhe më të begatë.
Ky është një urdhër shumë i lartë. Suksesi ynë do varet nga aftësia jonë për të lundruar në një botë me tre tipare dalluese.
E para është sfida e konkurrencës strategjike nga një Kinë në rritje dhe ambicioze – dhe nga një Rusi që vazhdimisht na kujton se fuqitë në rënie mund të jenë të paktën po aq shkatërruese sa ato në rritje.
Së dyti janë probleme të tilla si pandemitë dhe kriza klimatike, të cilat nuk mund t’i trajtojë asnjë vend dhe po bëhen më të skajshme dhe ekzistenciale.
Dhe e treta është revolucioni në teknologji, i cili po shndërron mënyrën se si jetojmë, punojmë, luftojmë dhe konkurrojmë, me mundësi dhe rreziqe që ende nuk mund t’i kuptojmë plotësisht.
Këto sfida të veçanta ndonjëherë bien ndesh me njëra-tjetrën, me bashkëpunimin për problemet e përbashkëta globale, më jetike dhe më të vështira, shumë shpesh viktima të konkurrencës strategjike. Dhe revolucioni në teknologji është njëkohësisht një arenë kryesore për atë konkurrencë dhe një dukuri në të cilin një partneritet bazë është vendimtar për të vendosur rregullat e rrugës.
Sfida më e menjëhershme dhe më akute ndaj rendit ndërkombëtar sot është pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nga Vladimir Putin.
Vizitorët në një mur përkujtimor me emrat e banorëve që u vranë gjatë okupimit rus, më 2 korrik në Bucha, Ukrainë
Unë kam kaluar pjesën më të madhe të dy dekadave të fundit duke u përpjekur të kuptoj dhe të kundërshtoj kombinimin e ankesave, ambicies dhe pasigurisë që mishëron Putini. Një gjë që kam mësuar është se është gjithmonë gabim të nënvlerësohet fiksimi i Putinit për të kontrolluar Ukrainën dhe zgjedhjet e saj, pa të cilat ai beson se është e pamundur që Rusia të jetë një fuqi e madhe ose ai të jetë një udhëheqës i madh rus. Ky fiksim tragjik dhe brutal tashmë i ka sjellë turp Rusisë dhe ka ekspozuar dobësitë e saj, duke evokuar vendosmërinë befasuese të popullit ukrainas.
Putini shpesh këmbëngul se Ukraina ‘nuk është një vend i vërtetë’, se është e dobët dhe e ndarë. Siç ka zbuluar ai, vendet e vërteta luftojnë. Dhe kjo është ajo që ukrainasit kanë bërë, me guxim dhe këmbëngulje të jashtëzakonshme. Ata nuk do të heqin dorë, as të gjithë ne që mbështesim Ukrainën.
Lufta e Putinit ka qenë tashmë një dështim strategjik për Rusinë – dobësitë e saj ushtarake u zbuluan; ekonomia e saj është dëmtuar rëndë për vitet në vijim; e ardhmja e saj si një partner i vogël dhe koloni ekonomike e Kinës duke u formësuar nga gabimet e Putinit; ambiciet e saj revanshiste të zbutura nga një NATO që vetëm sa është bërë më e madhe dhe më e fortë.
Më pak se një muaj më parë, ne u mahnitëm nga skenat e sfidës së armatosur të Yevgeniy Prigozhin ndaj shtetit rus, me forcat paraushtarake të Grupit Ëagner që kapën për një kohë të shkurtër Rostov-on-Don dhe lëvizën në dy të tretat e rrugës për në Moskë përpara se të ktheheshin prapa. Siç e ka bërë të qartë presidenti Biden, kjo është një çështje e brendshme ruse, në të cilën Shtetet e Bashkuara kanë pasur dhe nuk do enë asnjë pjesë.
Është e habitshme që Prigozhin i parapriu veprimeve të tij me një aktakuzë të ashpër për arsyetimin e rremë të Kremlinit për pushtimin e tij të Ukrainës dhe për sjelljen e luftës nga udhëheqja ushtarake ruse. Ndikimi i atyre fjalëve dhe atyre veprimeve do shfaqet për ca kohë, një kujtesë e gjallë e efektit gërryes të luftës së Putinit në shoqërinë e tij dhe regjimin e tij.
Agresioni i Rusisë paraqet një provë të madhe. Por Kina është i vetmi vend me synimin për të riformuar rendin ndërkombëtar dhe, ka gjithnjë e më shumë, fuqinë ekonomike, diplomatike, ushtarake dhe teknologjike për ta bërë këtë.
Një çiklist udhëton pranë lumit Potomac më 7 qershor në Uashington, ndërsa qiejt janë të turbullt nga tymi i zjarrit kanadez
Çështja nuk është rritja e Kinës në vetvete, por veprimet që e shoqërojnë atë. Presidenti Xi Jinping po fillon mandatin e tij të tretë me më shumë pushtet se çdo lider kinez që nga Mao. Dhe në vend që ta përdorë atë fuqi për të përforcuar, rigjallëruar dhe përditësuar sistemin ndërkombëtar që mundësoi shndërrimin e Kinës, Xi kërkon ta rishkruajë atë.
Në profesionin e inteligjencës, ne studiojmë me kujdes atë që thonë liderët. Por ne i kushtojmë vëmendje të veçantë asaj që bëjnë ata, dhe këtu shtypja në rritje e Xi në vend dhe agresioni jashtë vendit – nga partneriteti i tij pa kufi me Putinin deri te kërcënimet e tij ndaj paqes dhe stabilitetit në ngushticën e Tajvanit – janë të pamundura të anashkalohen.
Ai që është gjithashtu i pamundur të injorohet është fakti se, në këtë epokë të re, konkurrenca jonë po zhvillohet në sfondin e ndërvarësisë ekonomike dhe lidhjeve tregtare. Këto lidhje u kanë shërbyer jashtëzakonisht mirë vendeve tona, ekonomive tona dhe botës sonë – por ato gjithashtu kanë krijuar varësi strategjike, dobësi kritike dhe rreziqe serioze për sigurinë dhe prosperitetin tonë.
Covid ia bëri të qartë çdo qeverie rrezikun e të qenit i varur nga një vend për furnizimet mjekësore, ashtu si agresioni i Putinit në Ukrainë i ka bërë të qartë çdo qeverie rreziqet e të qenit të varur nga një vend për furnizimet me energji. Në botën e sotme, asnjë vend nuk dëshiron ta gjejë veten në mëshirën e një karteli të vetëm për mineralet dhe teknologjitë kritike – veçanërisht një vend që ka demonstruar vullnetin dhe kapacitetin për të thelluar dhe armatosur këto varësi. Përgjigja për këtë nuk është të shkëputemi nga ekonomia e Kinës, gjë që do të ishte marrëzi, por të heqim rrezikun dhe të diversifikohemi ndjeshëm duke siguruar zinxhirë furnizimi elastik, duke mbrojtur përparësinë tonë teknologjike dhe duke investuar në kapacitetin industrial.
Në një botë më të paqëndrueshme dhe të pasigurt, në të cilën pushteti është më i përhapur, pesha e mesit mbrojtës po rritet. Demokracitë dhe autokracitë, ekonomitë e zhvilluara dhe ato në zhvillim, dhe vendet nga Jugu Global dhe pjesë të tjera të globit synojnë të diversifikojnë marrëdhëniet e tyre në mënyrë që të zgjerojnë autonominë e tyre strategjike dhe të maksimizojnë mundësitë e tyre.
Këto vende shohin pak përfitime dhe shumë rrezik në marrëdhëniet gjeopolitike monogame. Mendoj se ne do shohim më shumë vende që ndjekin marrëdhënie më të hapura sesa ishim mësuar gjatë disa dekadave të unipolaritetit të pas Luftës së Ftohtë. Dhe nëse e kaluara është precedent, ne duhet të jemi të vëmendshëm ndaj rivaliteteve midis të ashtuquajturave fuqi të mesme – të cilat shpesh kanë qenë ndeshja që ka ndezur përplasjet midis fuqive të mëdha.
Për më tepër, ne nuk kemi mundësi të përqendrohemi në një kërcënim të vetëm gjeopolitik. Ne përballemi me një kërcënim të barabartë për rendin ndërkombëtar dhe në të vërtetë për jetën dhe jetesën e njerëzve tanë nga sfidat e përbashkëta ose transnacionale, nga të cilat kriza klimatike përbën rrezikun më të qartë dhe më të pranishëm. Nuk mund të flasim më për ‘pika kthese’ dhe ‘ndikime katastrofike klimatike’ në kohën e ardhshme. Ato janë këtu, tani, duke rrezikuar planetin tonë, sigurinë tonë, ekonomitë dhe njerëzit tanë.
Muajin e kaluar në Uashington, ju nuk mund të shihnit përtej lumit Potomac nga selia e CIA-s në Langley, Va., ose të merrnit frymë pa u përballur ndaj materialeve të rrezikshme për shkak të tymit nga qindra zjarre në të gjithë Kanadanë. Ndryshimet klimatike janë ‘shumëfishuesi i kërcënimeve’ thelbësore – duke ushqyer pasiguritë e energjisë, shëndetit, ujit dhe ushqimit, duke frenuar përparimin tonë në zhvillimin ekonomik dhe njerëzor, duke nxitur atë që është tashmë periudha më e keqe e zhvendosjes dhe emigrimit të detyruar në histori, dhe duke përkeqësuar më tej jostabilitetin dhe tensionet gjeopolitike dhe pikat e ndezjes.
Këto dy kërcënime – gjeopolitike dhe transnacionale – janë të pamundura të ndahen. Konkurrenca e vështirëson bashkëpunimin. Por ne do të duhet t’i kemi të dyja. Dhe ne do na duhet t’i bëjmë të dyja përballë një force tjetër jashtëzakonisht të fuqishme: një revolucion në teknologji më të thellë se Revolucioni Industrial ose agimi i epokës bërthamore.
Përparimet në teknologjitë e ndërlidhura me kompjuterin po çojnë në përparime të shkallës dhe shtrirjes së jashtëzakonshme. Vetëm në pak muaj që nga debutimi i versionit të parë publik të ChatGPT në nëntor, ne kemi parë modele më të reja që i tejkalojnë njerëzit në provimet e pranimit të nivelit të universitetit dhe në vlerësimet e angazhimeve nga doktori tek pacienti në programet e trajnimit mjekësor.
Ne e shohim këtë linjë trendi herë pas here, duke tejkaluar pritshmëritë, përfytyrimin dhe kapacitetin tonë për të qeverisur përdorimin e teknologjive jashtëzakonisht të fuqishme – për mirë ose për keq. Askund nuk është më e dukshme kjo se sa në bioteknologji dhe bioprodhim – të cilat mund të zhbllokojnë zgjidhje të jashtëzakonshme klimatike dhe shëndetësore dhe të nxisin ekonomitë tona, por abuzimi dhe keqpërdorimi i të cilave mund të çojë në katastrofë.
Udhëheqja në teknologji dhe inovacion ka mbështetur prosperitetin tonë ekonomik dhe forcën ushtarake. Ka qenë gjithashtu kritike për vendosjen e rregullave, normave dhe standardeve që mbrojnë interesat dhe vlerat tona. Rivalët tanë kinezë e kuptojnë këtë si çdokush, dhe për këtë arsye nuk është çudi që ata po investojnë shumë në teknologjitë në zhvillim si një dimension qendror i konkurrencës sonë strategjike.
Atëherë, si i qasemi rolit të inteligjencës në këtë botë që është transformuar nga konkurrenca strategjike, sfidat që nuk njohin kufij dhe një revolucion në teknologji pa precedent në historinë njerëzore? Kur presidenti më dërgoi në Moskë para luftës, në fillim të nëntorit 2021, gjeta Putinin dhe këshilltarët e tij të lartë të palëkundur nga qartësia e të kuptuarit tonë të asaj që ai po planifikonte, të bindur se dritarja po mbyllej për mundësinë e tij për të dominuar Ukrainën. U largova edhe më i shqetësuar se kur mbërrita.
Inteligjenca e ka ndihmuar Presidentin Biden të mobilizojë dhe të mbajë një koalicion të fortë vendesh në mbështetje të Ukrainës. Inteligjenca e ka ndihmuar Ukrainën të mbrohet me një trimëri dhe vendosmëri kaq të jashtëzakonshme dhe të nisë kundërofensivën vendimtare që po zhvillohet.
Një helikopter ukrainas Mi-8, pjesë e Brigadës së 12-të të Aviacionit të Ushtrisë, siç shihet nga dritarja e një tjetër Mi-8 gjatë stërvitjes më 6 korrik mbi rajonin Lviv të Ukrainës
Dhe deklasifikimi i kujdesshëm i disa prej sekreteve tona, pjesë e një strategjie të re dhe efektive të formuar nga presidenti dhe politikëbërësit e lartë, na ka ndihmuar t’i mohojmë Putinit narrativat e rreme që e kam parë të shpikte kaq shpesh në të kaluarën – duke e vënë atë në gjendje të pakëndshme.
Pakënaqësia me luftën do vazhdojë të gërryejë udhëheqjen ruse, nën dietën e qëndrueshme të propagandës shtetërore dhe represionit të praktikuar. Kjo pakënaqësi krijon një mundësi një herë në brez për ne në CIA, në thelbin tone, një shërbim inteligjence njerëzore.
Nuk po e lëmë të shkojë dëm. Kohët e fundit kemi përdorur mediat sociale – postimi ynë i parë video në Telegram, në fakt – për t’i lënë rusët e guximshëm të dinë se si të na kontaktojnë në mënyrë të sigurtë në rrjetin e errët. Ne patëm 2.5 milionë shikime në javën e parë dhe jemi shumë të hapur për biznes.
Nëse lufta e Putinit në Ukrainë është sfida më e menjëhershme në konkurrencën strategjike, Kina e Xi-së është rivali ynë më i madh gjeopolitik dhe i inteligjencës – dhe prioriteti më i rëndësishëm afatgjatë.
Ne jemi organizuar në CIA gjatë dy viteve të fundit për të pasqyruar këtë prioritet. Ne kemi ngritur një qendër të re misioni – një nga dhjetëra blloqet organizative të agjencisë – e përqendruar krejtësisht te Kina. Është e vetmja qendër misioni për një vend që kemi në CIA dhe ofron një mekanizëm qendror për bashkrendimin e punës në misionin e Kinës, i cili shtrihet sot në çdo pjesë të agjencisë.
Ne po punësojmë dhe stërvisim më shumë folës të gjuhës kryesore në Kinë, Mandarin. Dhe ne po shtojmë përpjekjet në gjithë botën për të konkurruar me Kinën, nga Amerika Latine në Afrikë e në Indo-Paqësor.
Ne kemi kërkuar gjithashtu të forcojmë në heshtje kanalet e inteligjencës me Kinën. Këto kanale diskrete janë një mjet i rëndësishëm për t’u siguruar kundër keqkuptimeve të panevojshme dhe përplasjeve të paqëllimshme, si dhe për të plotësuar dhe mbështetur kanalet e politikëbërjes, siç është vizita e fundit e Sekretarit të Shtetit Antony Blinken në Pekin.
Edhe pse Rusia dhe Kina konsumojnë shumë nga vëmendja jonë, ne nuk mund të lejojmë të lëmë pas dore sfida të tjera urgjente në peizazhin e ri dhe të ndërlikuar të sotëm.
Sulmi i suksesshëm i SHBA-së verën e kaluar kundër Ayman al-Zaëahiri, një bashkëthemelues dhe ish-udhëheqës i al-Kaedës, ishte një kujtesë e aftësisë dhe vendosmërisë ende të përqendruar në kërcënimet terroriste. Për shumë vite që do vijnë, ne do duhet të kryejmë një akt delikat ekuilibrues, duke kombinuar rivalitetin e ripërtërirë të fuqive të mëdha me të gjitha llojet e sfidave të tjera.
Ne jemi gjithashtu në mes të shndërrimit më të thellë të tregtisë së spiunazhit që nga Lufta e Ftohtë. Në një epokë të qyteteve ‘të zgjuara’ dhe mbikëqyrjes teknike të kudondodhur, spiunimi është një sfidë e madhe. Për një oficer të CIA-s që punon jashtë shtetit në një vend armiqësor, duke takuar burime që rrezikojnë sigurinë e tyre për të na dhënë informacion, mbikëqyrja e vazhdueshme është një biznes shumë i rrezikshëm. Por e njëjta teknologji që ndonjëherë funksionon kundër nesh – pavarësisht nëse është minimi i të dhënave të mëdha për të ekspozuar modelet në aktivitetet tona apo rrjetet masive të kamerave – mund të përdoret gjithashtu për të punuar për ne dhe kundër rivalëve tanë.
Një shfaqje e njohjes së fytyrës në Konferencën Botërore të Inteligjencës Artificiale në Shanghai më 6 korrik
Platformat e grumbullimit teknik janë jashtëzakonisht të rëndësishme në botën e sotme të inteligjencës. Por gjithmonë do ketë sekrete për të cilat ne kemi nevojë për një njeri që t’i mbledhë dhe operacione klandestine që vetëm një njeri mund t’i kryejë. Oficerët tanë po bëjnë punë të vështira në vende të vështira anembanë botës, shpesh duke vepruar në hije, jashtë syve dhe mendjes, rreziqet që ata marrin dhe sakrificat që bëjnë rrallë kuptohen mirë.
Për analistët tanë, revolucioni në inteligjencën artificiale dhe mësimin e makinerive, dhe orteku i informacionit me burim të hapur, krijon mundësi të reja. Kur shfrytëzohet siç duhet, inteligjenca artificiale mund të gjejë modele dhe tendenca në sasi të mëdha të të dhënave me burim të hapur dhe të përfituara në mënyrë klandestine që mendja njerëzore nuk mund t’i bëjë, duke i liruar oficerët tanë që të përqendrohen në atë që bëjnë më së miri: ofrimin e gjykimeve dhe njohurive të arsyetuara për atë që ka më shumë rëndësi, për politikëbërësit dhe çfarë do të thotë më shumë për interesat tona.
Një prioritet tjetër kritik në këtë epokë të re është thellimi i partneriteteve tona të inteligjencës në mbarë botën dhe rinovimi i angazhimit tonë ndaj diplomacisë së inteligjencës. Në thelb, profesioni i inteligjencës ka të bëjë me ndërveprimet njerëzore dhe nuk ka asnjë zëvendësim për kontaktin e drejtpërdrejtë për të thelluar lidhjet me aleatët tanë më të afërt, për të komunikuar me kundërshtarët tanë më të ashpër.
William J. Burns është drejtor i Agjencisë Qendrore të Inteligjencës.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Washingtonpost
Përgatiti për Hashtag.al, K.Manjani
