Tranzicioni global i energjisë ka nxjerrë në pah rëndësinë në rënie të lëndëve djegëse fosile, por çfarë do të ndodhë me vendet e punës dhe ekonomitë që varen nga nafta dhe gazi?
A mundet që lëndët djegëse fosile dhe kompanitë e mëdha të naftës të bëhen ‘të pavlefshme’ brenda disa dekadave të ardhshme dhe çfarë do të thotë kjo për ekonominë globale? Hulumtimi i ri sugjeron se gjysma e aseteve të karburanteve fosile në botë mund të bëhen të pavlefshme deri në vitin 2036 nëse tranzicioni i energjisë së gjelbër vazhdon me ritmin e parashikuar nga COP26.
Nëse këto asete humbasin të gjithë vlerën, bota mund të përballet me një përplasje të tillë që nuk është parë që nga kriza financiare e vitit 2008. Megjithatë, adoptuesit e mëparshëm të infrastrukturës dhe teknologjisë së rinovueshme mund të përfitonin nga ekonomia e re, duke mbështetur krijimin e mundësive të reja të punës dhe ndërtimin e një industrie të re energjetike.
Qeveritë duhet të planifikojnë për një përplasje të mundshme të naftës dhe gazit, duke siguruar që operacionet e energjisë me lëndë djegëse fosile të plotësojnë nevojat për energji gjatë tranzicionit, por që oferta të mos tejkalojë kërkesën eventuale në rënie ndërkombëtare.
Me normën aktuale të parashikuar të prodhimit, midis 11 dhe 14 trilion dollarë mund të humbasin në asete të bllokuara. Në thelb mund të shihet një përvojë e ngjashme me atë të rënies së kërkesës për naftë në prill 2020, gjatë pandemisë Covid-19, kur çmimet e naftës ranë në shifra minus.
Përveç kësaj, në këtë rast, kërkesa nuk do të rritet përsëri, që do të thotë se kompanitë e naftës dhe ekonomitë që mbështeten në sektorin e naftës do të përjetojnë vështirësi të konsiderueshme ekonomike.
Bill Gates është vetëm një nga zërat e famshëm që ka parashikuar se investimi në kompanitë e mëdha të naftës do të ishte një gabim i madh. Miliarderi i teknologjisë deklaroi në samitin e klimës COP26 këtë muaj, “Disa nga këta gjigantë do të bien. 30 vjet nga tani, disa prej atyre kompanive të naftës do të vlejnë shumë pak.”
Ky parashikim vjen pas rënies së çmimeve të aksioneve të disa kompanive të mëdha të naftës në pesë vitet e fundit, duke përfshirë ExxonMobil, BP dhe Royal Dutch Shell. Në fillim të këtij viti, pas një viti kufizimesh pandemike, ExxonMobil njoftoi një humbje prej mbi 20 miliardë dollarësh në tremujorin e fundit të 2020.
Historia është e ngjashme për shumë kompani të naftës në mbarë botën, ato që i mbijetuan falimentimit gjatë pandemisë u është dashur të luftojnë që të ngrihen përsëri në këmbë. Në fillim të këtij viti, një raport nga grupi i ekspertëve ‘Carbon Tracker’ deklaroi se stoqet e karburanteve fosile dhe kompanive të lidhura me to humbën 123 miliardë dollarë gjatë dekadës së fundit, duke sugjeruar tendencën, e cila do të vazhdojë pas COP26 dhe presionit në rritje nga organizatat ndërkombëtare për t’u larguar nga karburantet fosile, tashmë ka filluar.
Fitimet në rezervat e energjisë së rinovueshme ishin dukshëm më të larta, me kthimet nga burimet e rinovueshme që u trefishuan gjatë dekadës së fundit. Një kthim pozitiv nga investimi u pa në vendet e zhvilluara si dhe në ekonomitë në zhvillim, duke sugjeruar se ky është një fenomen global.
Henrik Jeppesen, autor i raportit shpjegoi, “Rreziku i klimës tani nuk mund të injorohet dhe rezervat e energjisë së pastër po zëvendësojnë me shpejtësi rendin e vjetër si investimi i zgjedhur për një botë në tranzicion.”
Nëse është e saktë, ekonomia globale mund të vuajë pasi qindra mijëra vende pune në energji do humbasin ndërsa bota po kalon një tranzicion energjetik. Ata që jetojnë në vende të varura nga prodhimi i lëndëve djegëse fosile për të ardhura dhe punësim janë të shqetësuar në mënyrë të kuptueshme për ndryshimin, duke e vënë trajnimin dhe krijimin e vendeve të punës në qendër të fokusit të tyre për industrinë në zhvillim të energjisë së rinovueshme.
Sipas një parashikimi të Morgan Stanley, industria e qymyrit mund të zhduket që në vitin 2033, me shtetet e zhvilluara si Britania e Madhe që zotohen t’i japin fund të gjithë prodhimit të qymyrit brenda pesë viteve të ardhshme. Pasi qymyri të jetë zhdukur, është vetëm çështje kohe derisa nafta dhe gazi të pasojnë. Pyetja është, sa kohë?
Investimet në energjinë e pastër po rriten vazhdimisht pasi tranzicioni përfundimtar bëhet i pashmangshëm, duke arritur në 501.3 miliardë dollarë në vitin 2020, rreth një rritje prej 9% në 2019. Kjo shifër do të vazhdojë të rritet nga viti në vit deri në një zhvendosje totale nga karburantet fosile në ato të rinovueshme.
Por nuk duhet anashkaluar fakti që ‘Big Oil’ është fokusuar në zgjerimin e portofolit pasi investimi në energjinë e rinovueshme është bërë një domosdoshmëri për firmat e energjisë, që do të thotë se shumë kompani ndërkombëtare të mëdha të naftës do të vazhdojnë projektet e energjisë në shkallë të gjerë falë ekspertizës dhe aftësive të tyre investuese.
Disa kompani të mëdha nafte kanë investuar tashmë në mënyrë të konsiderueshme në teknologjinë e kapjes dhe ruajtjes së karbonit (ÇS) si një mjet për ta bërë prodhimin e tyre të naftës më pak ndotës të karbonit, duke i siguruar potencialisht operacioneve të prodhimit një jetëgjatësi më të gjatë ndërsa qeveritë përpiqen për çlirimet neto zero të karbonit.
Përveç kësaj, pothuajse të gjitha gjigantët e naftës kanë investuar në projekte të rinovueshme si hidrogjeni, era, dielli dhe energjia gjeotermale. Ndërsa kjo do të lejojë shumë kompani të ruajnë një pjesë të vlerës së tyre, mungesa e angazhimit të hershëm ndaj burimeve të rinovueshme sugjeron që ato nuk do të bëhen liderët e tregut të tranzicionit të energjisë.
‘Big Oil’ nuk ka gjasa të bëhet i pavlefshëm falë zgjerimit të shpejtë të portofolit në burimet e rinovueshme nga shumë kompani gigante. Megjithatë, lëndët djegëse fosile kanë dhe do të vazhdojnë të bien në mënyrë të vazhdueshme me rritjen e investimeve në burimet e rinovueshme.
Për më tepër, shtetet dhe firmat e naftës anembanë globit duhet të marrin në konsideratë shkallën me të cilën do të ndodhë ky tranzicion për të shmangur grumbullimin e një rezerve të pavlerë nafte, ndërsa kërkesa gradualisht zvogëlohet, gjë që përfundimisht mund të çojë në një krizë financiare globale.
