Konsulenti global i naftës nga Shqipëria, Dorian Ducka, është i gjithë i buzëqeshur për kontratat afatgjata të gazit natyror të lëngshëm (LNG)
Nga Llewellyn King
Ligji i Murphy-t thotë: “Çfarëdo që mund të shkojë keq, do të shkojë keq”. Një fjalë e urtë teatrale merr një pamje tjetër, “Do të bëhet më mirë natën”.
Evropa e ka marrë fjalinë e dytë dhe e ka kthyer në pozicionin e saj lidhur me furnizimin me gaz natyror dhe nuk po shkon mirë. Vendet evropiane vunë bast se çmimet e gazit natyror do të ishin të ulëta dhe se ata mund të zgjidhnin dhe të frenonin çdo sjellje të keqe tregtare nga furnizuesi Rusia me fuqinë e tyre të kombinuar të tregut. Me pak fjalë, çdo gjë do të ishte “në rregull natën”.
Por ligji i Murphy-t ka mbizotëruar.
Tani Evropa, nga Deti Mesdhe deri në Rrethin Arktik, po pyet veten se si gjithçka mund të ketë shkuar kaq keq kaq shpejt dhe pse vendet evropiane po përballen me çmimet më të larta të gazit dhe energjisë elektrike në histori, duke çuar në dëme ekonomike, ndërprerje të mundshme dhe të ftohtë nëpër shtëpi dhe biznese këtë dimër.
Tundimi është të fajësohet Rusia për manipulimin ose, siç thonë disa, armatosjen e furnizimit me gaz në Evropë. Por a nuk e dinte Evropa se çfarë do të ndodhte? Rusia nuk njihet si një komb dashamirës.
Nëse Rusia është fajtore, që prima facie duket të jetë rasti, pasi Evropa merr plotësisht gjysmën e gazit të saj natyror nga Rusia, atëherë fajin e kanë edhe evropianët. Blerësit e gazit të Evropës dhe zotërit e tyre politikë vënë bast se Rusia kishte nevojë për tregun e tyre më shumë se sa për gazin e Rusisë.
Ishte një kumar dhe Evropa humbi. Rusia fitoi dhe ka shkurtuar flukset e gazit në Evropë, ndonjëherë me dy të tretat; më pas, në mënyrë kapriçioze, duke i rritur ato pas dëmtimit për t’i mbajtur tregjet të paqëndrueshme dhe çmimet dhe të ardhmen të paqëndrueshme.
Në zemër të atij basti të keq ishte besimi i shumë blerësve të gazit se ata mund të bënin më mirë në tregun spot sesa do të mund të bënin nëse ishin të lidhur me kontrata afatgjata, fikse, disa prej tyre marrin-ose-paguajnë. Tani blerësit që kanë kontrata afatgjata dhe fikse janë të sigurt, por shqetësohen nëse furnitorët e tyre do të thërrasin forcë madhore dhe do të shkurtojnë furnizimet.
Deri më tani, në telefonata të shumta me tregtarë, lehtësues, avokatë dhe një ekspert për energjinë dhe diplomacinë globale më është thënë se kontratat fikse janë të qëndrueshme. Edhe Gazprom, kompania gjigante e energjisë ruse, duhet të ketë njëfarë sigurie në eksportet e gazit.
Këtu janë elementët e krizës energjetike, e cila filloi në Evropë, por që po godet pjesën tjetër të botës së varur nga gazi.
Së pari, aktiviteti ekonomik botëror u rikthye nga letargji e detyruar si rezultat i Covid-19 me më shumë energji sesa pritej. Nga Brazili në Kinë, fabrikat dhe aktiviteti tregtar lulëzuan, duke rritur kërkesën për energji elektrike dhe njëkohësisht kërkesën për gaz natyror.
Pastaj Evropa pësoi një thatësirë të erës. Për pjesën më të madhe të verës dhe vjeshtës, shpejtësia e erës ka qenë në disa nga nivelet më të ulëta në 60 vitet e fundit.
Rrjeti Evropian i destabilizuar
Kjo ka vënë në pikëpyetje stabilitetin e rrjetit evropian, me varësinë e tij në rritje nga era, dhe ka qenë veçanërisht e dëmshme në Mbretërinë e Bashkuar. Atje, ku kishte një akt besimi se fermat e saj me erë në det të hapur ishin të besueshme. Por duke filluar nga prilli, era u dorëzua, madje edhe në Detin e Veriut – dhe stuhitë e saj u shndërruan në zefirë.
E gjithë kjo tregoi se politika energjetike e Mbretërisë së Bashkuar ka qenë në kaos për dekada. Nuk ka pasur asnjëherë shumë depo të gazit natyror në MB, pjesërisht për shkak të besimit në tregun spot dhe besueshmërisë së energjisë së erës. “Ata u kapën në fund të gazsjellësit rus.”– më tha një tregtar londinez.
Në anën tjetër të shkallës, Malta (me një popullsi rreth 540 mijë banorë) në Mesdhe ka qenë një shembull se si një strategji e gazit natyror të lëngshëm (LNG) për energji dhe mbrojtje mund të shmangë kaosin dhe rritjen e çmimeve.
Malta nuk ka shumë tokë për ferma me erë ose energji diellore në shkallë të gjerë. Kur vendosi të kalonte nga nafta e rëndë në gaz natyror për të furnizuar me karburant termocentralet e saj në vitin 2013 (zbatuar në 2017), kuptoi se duhej të bënte një ekzaminim të plotë të rreziqeve të jetës si një komb i varur nga gazi.
Shteti-ishull i vogël kërkoi një çmim fiks pesë-vjeçar për energjinë elektrike dhe gazin natyror – çelësi ishte një kontratë furnizimi fiks me Kompaninë Shtetërore të Naftës të Republikës së Azerbajxhanit (SOCAR), megjithëse asnjë nga gazi i kontraktuar nuk vjen nga Azerbajxhani. Si rezultat, sipas një burimi të njohur me çështjet e energjisë malteze, ishulli nuk po emeton 2 milionë tonë karbon në vit me çmimin e sotëm prej 120 milionë euro në vit. Burimi ia atribuon këtë reduktim të emetimeve të karbonit çmimit të kontratës së përcaktuar në vitin 2013 për LNG.
Dorian Ducka, ish-zëvendësministri i Energjisë dhe Industrisë i Shqipërisë, tani një konsulent global i gazit, thotë se Malta është në një pozitë më të mirë se ishujt e tjerë të BE-së që nuk kanë kaluar në gaz. Ai veçoi Ishujt Kanarie të Spanjës për të cilët, thotë ai, LNG-ja do të kishte qenë një konvertim i natyrshëm. Aktualisht, gjeneratorët e energjisë elektrike në Kanarie po emetojnë karbon të konsiderueshëm dhe grimca në atmosferë dhe kanë disa nga çmimet më të larta të energjisë elektrike në Evropë.
Mungesa e erës këtë vjeshtë ka nervozuar Evropën. Papritur, gazi shihet si jetik për të ardhmen, jo si një burim në dalje nga dera për shkak të ndikimit të tij në ndryshimet klimatike.
Në të gjithë Evropën, burimet e rinovueshme kanë humbur terren në pranimin publik pasi faturat e karburantit janë rritur dhe dimri po afron. Energjia bërthamore po merr një pamje të re dhe Franca tashmë është angazhuar për ta rritur atë.
Dimri i kaluar ishte veçanërisht i ashpër në të gjithë Evropën, gjë që çoi në një tërheqje më të madhe të rezervave të gazit se normalja. Ndërsa ky dimër parashikohet të jetë më pak i ashpër, tashmë çmimet e gazit, të cilat janë katër herë më të larta se sa në mars, do të bëjnë një dimër të vështirë për shumëkënd.
Roli i SHBA-ve në krizën evropiane
Shtetet e Bashkuara kanë luajtur gjithashtu një rol në krizën energjetike evropiane. Kur ish-Presidenti Donald Trump shkatërroi marrëveshjen bërthamore të Iranit, të nënshkruar në vitin 2015 nga Shtetet e Bashkuara, Irani, Kina, Rusia, Britania e Madhe, Franca dhe Gjermania dhe rivendosi sanksionet, pritej që gazi iranian të mos ngrihej në Evropë.
Po kështu, kundërshtimi i gjatë i SHBA-ve ndaj Nord Stream 2 ndikoi në certifikimin e gazsjellësit Rusi-Gjermani. Në maj, administrata e Bidenit ndryshoi politikën dhe hoqi dorë nga kundërshtimet e saj. Gazsjellësi tani ka përfunduar dhe pret certifikimin gjerman – që tani është vënë në dyshim nga një qeveri e re që synon një Gjermani më të gjelbër. Rusia mund të zgjedhë ta detyrojë këtë çështje.
Kina është bërë një konsumator i pangopur i furnizimit global me gaz dhe shumë gaz që do të kishte shkuar në Evropë është devijuar në tregun aziatik. Mesazhi nga qeveria kineze ka qenë se gazi duhet të sigurohet me çdo çmim për të mbajtur të gjallë industrinë e Kinës.
Kjo përmbytje e kërkesës kineze nuk ishte parashikuar nga tregtarët botërorë të gazit. Ata janë përgjigjur duke devijuar LNG-në në Azi – gaz që përndryshe do të shitej në tregun sportiv në Evropë.
Spanja ka hyrë papritur në tregun e LNG-së për shkak të një mosmarrëveshjeje midis Algjerisë dhe Marokut, përmes të cilave kalon tubacioni Magreb-Evropë. Ai tubacion është mbyllur: një ngjarje gjeopolitike që askush nuk e priste dhe që ka shtuar presionin mbi gazin natyror.
Kohët e fundit, Rusia rriti rrjedhën e saj të gazit në disa tubacione, duke tronditur më tej tregjet europiane. Zemra e pakënaqësisë së Rusisë është dëshira e saj për të reduktuar rolin e Ukrainës si pikë e dërgesës së gazit në pjesën tjetër të Evropës dhe vonesa e Nord Stream 2.
Evropa ka vënë bast gabimisht në tregun spot, Rusinë dhe erën. Pothuajse gjithçka që mund të shkojë keq, ka shkuar keq.
VINI RE: Ky artikull është pronë intelektuale e revistës Forbes / Përshtati në shqip Hashtag.al
