Lidhjet e Turqisë me Hamasin, dikur një pengesë në Uashington, janë kthyer në një aset gjeopolitik. Duke bindur Hamasin të pranojë marrëveshjen e Donald Trumpit për Gazën, Ankaraja ka riafirmuar veten në “fushën e shahut” të Lindjes së Mesme dhe kjo ka shtuar pakënaqësinë e Izraelit dhe rivalëve arabë.
Fillimisht kundërshtues ndaj ultimatumit të presidentit amerikan – lironi pengjet izraelite ose përballuni me shkatërrim të plotë – udhëheqësit e Hamasit u dorëzuan vetëm kur Turqia, një vend që ata e shohin si mbrojtës politik, u bëri thirrje të pranonin planin amerikan.
Dy burime rajonale dhe dy zyrtarë të Hamasit i thanë Reuters se mesazhi i Ankarasë ishte i prerë: Kishte ardhur koha të pranohej.
“Ky zotëri nga një vend i quajtur Turqi është një nga më të fuqishmit në botë,” tha Trump javën e kaluar, duke iu referuar presidentit turk Erdogan, pasi grupi militant palestinez ra dakord për një armëpushim dhe plan për lirimin e pengjeve.
“Ai është një aleat i besueshëm. Ai është gjithmonë aty kur kam nevojë për të.”
Nënshkrimi i Erdoganit në dokumentin e Gazës i dha një superenergji shtytjes së Turqisë për një rol qendror në Lindjen e Mesme, një status që Erdogan është përpjekur gjithnjë e më shumë ta rimarrë, duke përmendur shpesh lidhjet dhe udhëheqjen e epokës Osmane.
Tani, pas marrëveshjes, Turqia po kërkon të korrë përfitime, përfshirë në çështjet dypalëshe me SHBA-në, thanë burimet.
Sinan Ulgen, drejtor i qendrës kërkimore EDAM me bazë në Stamboll dhe bashkëpunëtor i lartë në Carnegie Europe, tha se suksesi i Ankarasë në sigurimin e pranimit të marrëveshjes së Gazës nga Hamasi i ka dhënë asaj levë të re diplomatike brenda dhe jashtë vendit.
Ai tha se Turqia ka të ngjarë të përdorë mirëbesimin e saj të ripërtërirë në Uashington për të shtyrë përpara shitjet e ngecura të avionëve luftarakë F-35, lehtësimin e sanksioneve amerikane dhe ndihmën e SHBA-së për çuarjen përpara të objektivave të sigurisë së Turqisë në Sirinë fqinje.
“Nëse ato deklarata lavdëruese nga Trumpi përkthehen në vullnet të mirë të qëndrueshëm, Ankaraja mund ta përdorë atë bazë për të zgjidhur disa nga mosmarrëveshjet e gjata,” i tha Ulgen Reuters-it.
Takimi Trump-Erdogan riorientoi lidhjet
Riekuilibrimi diplomatik midis Ankarasë dhe Uashingtonit, thanë zyrtarët, filloi gjatë vizitës së Erdoganit në Shtëpinë e Bardhë në shtator, e para e tij në gjashtë vjet.
Takimi adresoi pikat e nxehta të pazgjidhura, duke përfshirë shtytjen e Turqisë për të hequr sanksionet e SHBA-së të vendosura në vitin 2020 për blerjen e saj të sistemeve ruse të raketave S-400, një lëvizje që zemëroi Uashingtonin dhe çoi gjithashtu në largimin e saj nga programi i F-35.
Siria ishte një tjetër temë kyçe. Turqia dëshiron të bëjë presion mbi Forcat Demokratike Siriane (SDF) të mbështetura nga SHBA-ja që të bashkohen me ushtrinë siriane. Ankaraja e sheh SDF-në si një kërcënim për shkak të lidhjeve të saj me PKK-në, të cilën Turqia e cilëson si grup terrorist.
Kjo shtytje duket se po fiton terren. Komandanti i SDF-së, Mazloum Abdi, konfirmoi një mekanizëm për bashkimin me ushtrinë siriane, një rezultat që Turqia e sheh si një fitore strategjike.
Marrëveshja e Gazës pason nxitje të tjera të prestigjit turk. Trumpi vlerësoi Erdoganin për pritjen e bisedimeve Rusi-Ukrainë në fillim të këtij viti, dhe ndikimi i Ankarasë u rrit pas rënies së Bashar al-Assadit në Siri në vitin 2024, ku Turqia mbështeti forcat opozitare.
Ambicia e Turqisë dhe frika e rivalëve arabë
Ambicia e Turqisë për të rimarrë një rol dominues në Lindjen e Mesme u kujton disa skeptikëve trashëgiminë e Perandorisë Osmane, e cila dikur sundonte pjesën më të madhe të rajonit. Rrëzimi i saj një shekull më parë e la Turqinë moderne të përqendruar nga brenda ndërsa ndërtoi një republikë laike dhe disi të lënë mënjanë nga diplomacia rajonale.
Për vite me radhë, Ankaraja nuk ishte pjesë e përpjekjeve të nivelit të lartë për të zgjidhur mosmarrëveshjen Izraelito-Palestineze, një burim kryesor i paqëndrueshmërisë rajonale. Mbështetja e Turqisë për lëvizjet islamiste – duke përfshirë mbështetjen politike dhe diplomatike për Hamasin, udhëheqësit e të cilit ajo ka pritur – ka tensionuar lidhjet me Izraelin dhe disa shtete arabe, dhe largimi i perceptuar i saj nën Erdoganin nga normat e NATO-s e largoi më tej nga paqebërja.
Por për të thyer ngërçin në bisedimet e armëpushimit në Gaza, Trumpi iu drejtua Erdoganit, duke vënë bast te ndikimi i kreut turk mbi Hamasin. Zyrtarët turq, të udhëhequr nga kreu i shërbimit sekret, Ibrahim Kalin, siguruan Hamasin se armëpushimi kishte mbështetjen rajonale dhe të SHBA-së, përfshirë garancinë personale të Trumpit.
Duke përfshirë Erdoganin, Trumpi i dha Ankarasë rolin që dëshironte si një fuqi dominuese sunite rajonale. Kjo lëvizje shqetësoi Izraelin dhe shtetet rivale arabe, duke përfshirë Egjiptin, Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat prej kohësh janë të kujdesshme ndaj ambicieve islamiste të Erdoganit, thanë dy diplomatë.
“Erdogani është mjeshtër në zgjerimin e ndikimit të tij, kapjen e mundësive, përfitimin nga ngjarjet, kthimin e tyre në interesin e tij dhe marrjen e meritave,” tha komentatori politik arab Ayman Abdel Nour.
“Natyrisht, vendet e Gjirit nuk ishin të kënaqura që Turqia mori një rol udhëheqës në Gaza, por në të njëjtën kohë ato dëshironin që ky konflikt të merrte fund, të shihnin një marrëveshje dhe të shihnin Hamasin të anashkalohej.”
Ndërsa shtetet arabe ndanë një interes me Turqinë për t’i dhënë fund luftës, tha analisti libanez Sarkis Naoum, roli më i madh i dhënë Ankarasë ishte shqetësues për ta, duke rikujtuar historinë e sundimit perandorak Osman mbi shumë vende në rajon.
Ministria e Jashtme e Turqisë dhe agjencia e inteligjencës MIT nuk iu përgjigjën kërkesave të Reuters për koment. Departamenti Amerikan i Shtetit nuk iu përgjigj menjëherë një kërkese për koment.
Për Hamasin, shqetësimi kryesor ishte se Izraeli mund të hiqte dorë nga marrëveshja dhe të rifillonte operacionet ushtarake. Mospërputhja e thellë pothuajse e nxori nga shinat procesin, thanë burimet rajonale.
“Garancia e vetme reale,” i tha një zyrtar i lartë i Hamasit Reuters-it, “erdhi nga katër palë: Turqia, Katari, Egjipti dhe SHBA-ja. Trumpi dha fjalën e tij personalisht. Mesazhi i SHBA-së ishte: ‘Lironi pengjet, dorëzoni trupat, dhe unë ju garantoj se nuk do të ketë kthim në luftë’.”
Presion dërrmues ndaj Hamasit
Hyrja e Turqisë në bisedime fillimisht u vu në veto nga Izraeli, por Trumpi ndërhyri, duke i bërë presion Tel Aviv-it për të lejuar përfshirjen e Ankarasë, thanë dy diplomatë.
Nuk pati asnjë koment të menjëhershëm nga Ministria e Jashtme e Izraelit.
Një zyrtar i lartë i Hamasit tha se udhëheqësit ushtarakë të Gazës e pranuan armëpushimin jo si dorëzim, por nën presionin dërrmues të ndërmjetësimit të pandërprerë, një gjendjee humanitare në kolaps dhe një publiku të lodhur nga lufta.
Marrëveshja siguroi lirimin e pengjeve izraelite të marra gjatë sulmit të Hamasit më 7 tetor 2023, i cili vrau 1,200 persona, dhe shkaktoi një ofensivë izraelite që që atëherë ka lënë mbi 67,000 palestinezë të vdekur, sipas autoriteteve shëndetësore të Gazës.
Mbetet e paqartë nëse marrëveshja e Gazës do hapë përfundimisht një rrugë drejt një shteti palestinez. Turqia dhe shtetet arabe, përfshirë Katarin dhe Egjiptin, thonë se plani nuk ka një udhërrëfyes drejt një zgjidhjeje me dy shtete, një kërkesë historike palestineze.
I pyetur në lidhje me një vendosje të mundshme të trupave turke në Gaza në një skenar pas luftës dhe mënyrat për të garantuar sigurinë e enklavës, Erdogan tha më 8 tetor se bisedimet e armëpushimit ishin kritike për diskutimin e hollësishëm të çështjes, por prioriteti ishte arritja e një armëpushimi të plotë, dërgesat e ndihmave dhe rindërtimi i Gazës.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Reuters
