Ai ishte maskuar më së miri, ishte thjesht një adoleshent i radhës që shikonte telefonin në autobus. Por në xhepin e tij, sipas shërbimit të sigurisë së Ukrainës, kishte koordinata dhe fotografi të objektivave të ndjeshëm ushtarakë të destinuar për inteligjencën ruse.
16-vjeçari ukrainas, emri i të cilit nuk është bërë publik sepse është i mitur, u arrestua dhe u akuzua për spiunazh për Rusinë, tha shërbimi i sigurisë ukrainase (SBU) më parë këtë javë.
Zyrtarët ukrainas thanë se ai ishte rekrutuar nga shërbimi federal i sigurisë i Rusisë (FSB) nëpërmjet aplikacionit të mesazheve Telegram, në të cilin operativët rusë kanë synuar gjithnjë e më shumë përdoruesit e rinj duke u ofruar para të shpejta në këmbim të bashkëpunimit të tyre.
Adoleshenti ishte udhëzuar të bënte fotografi të pozicioneve të trupave ukrainase dhe të dërgonte të dhëna vendndodhjeje përsëri përmes kanaleve të koduara. Por SBU e kishte ndjekur atë, thanë zyrtarët, dhe kur ai ngriti telefonin për të bërë foto pranë një vendi ushtarak në qytetin Dnipro në Ukrainën jugore, ai u arrestua në vend.
Hetuesit besojnë se inteligjenca e mbledhur mund të jetë përdorur për të udhëhequr sulmet ruse me raketa ose dronë, si mijëra të tjerat që kanë shkatërruar qytete dhe infrastrukturë jetike në gjithë Ukrainën në muajt e fundit. Të martën, raketat balistike ruse goditën objektiva në Dnieper, duke vrarë 20 persona dhe duke plagosur më shumë se 170 të tjerë, sipas zyrtarëve rajonalë.
Hetuesit ukrainas besojnë se inteligjenca e kaluar Rusisë mund të përdoret për të drejtuar sulme me raketa dhe dronë © Mykola Synelnykov/Reuters
Adoleshenti tani përballet me akuza për tradhti të lartë dhe një dënim të mundshëm me burgim të përjetshëm.
Zyrtarët ukrainas paralajmërojnë se rasti nuk është një rast i veçantë, por pjesë e përpjekjeve të Rusisë për të destabilizuar vendin nga brenda duke rekrutuar operativë të rinj dhe të prekshëm, duke e shndërruar kureshtjen e adoleshentëve në një mjet spiunazhi dhe sabotimi.
Përtej teatrit tradicional të luftës, zyrtarë të lartë në Kiev i thanë Financial Times se po shohin keqtrajtimin sistematik të adoleshentëve dhe të rinjve, përfshirë ata jetimë dhe të zhvendosur nga luftimet, që vuajnë financiarisht ose thjesht kërkojnë të fitojnë para të mjaftueshme për një iPhone të ri.
Zyrtarët i përshkruan veprimet e Moskës si shndërrim të adoleshentëve të Ukrainës në armë lufte kundër të vetëve.
“Armiku është agresiv, duke kryer krime të ndryshme kundër sigurisë kombëtare, përfshirë rekrutimin e agjentëve nga radhët e qytetarëve tanë”, tha kreu i SBU-së, gjenerallejtënant Vasyl Malyuk.
Ministria e Jashtme e Rusisë nuk iu përgjigj një kërkese për koment.
Zëdhënësi i SBU-së, Artem Dekhtiarenko, i tha FT se, që nga pranvera e vitit të kaluar, agjencia kishte arrestuar më shumë se 700 persona të përfshirë në spiunazh, zjarrvënie dhe komplote me bomba të orkestruara nga laqrgësia nga agjentë të inteligjencës ruse. Nga këta, rreth 175 – ose rreth 25 përqind – ishin nën moshën 18 vjeç.
Shumica e rekrutëve i kryen misionet e tyre me vetëdije, por disa e bënë këtë pa vetëdije pasi u mashtruan, tha zëdhënësi i SBU-së.
“Të miturit nuk mund të parashikojnë pasojat e veprimeve të tyre”, duke i bërë ata veçanërisht të prekshëm ndaj rekrutimit rus, tha Dekhtiarenko.
Pasojat kanë qenë serioze, madje edhe vdekjeprurëse. Fushata e Rusisë “filloi pranverën e kaluar me detyra për djegien e makinave dhe qendrave të energjisë elektrike përgjatë hekurudhës”, tha ai. Pastaj ata “përmirësuan strategjinë e tyre dhe filluan të digjnin qendrat e rekrutimit ushtarak”. Më herët këtë vit, tha ai, “ata kaluan në përdorimin e ukrainasve si bombardues vetëvrasës”.
Problemi është rritur në një shkallë të tillë sa autoritetet ukrainase kanë nisur një fushatë ndërgjegjësimi mbarëkombëtare: paralajmërimet dërgohen në mesazhe masive; ngjiten në tabela përgjatë autostradave; dhe shfaqen vazhdimisht në trenat e pasagjerëve. Një video që synon adoleshentët për të rritur ndërgjegjësimin për këtë çështje i mëson ata “si të mos bien në kurth dhe të qëndrojnë një hap përpara” FSB-së.
Agjentët e SBU-së janë ftuar gjithashtu në shkolla për t’u mësuar fëmijëve se si të dallojnë përpjekjet ruse për t’i mashtruar. Slogani i fushatës synon ta kthejë skenarin kundër Moskës: “Mos digjni tuajat! Digjni të armikut!”
Deri në fund të majit, rreth 50 të mitur ukrainas kishin raportuar përpjekje për t’i korruptuar në aplikacionet e mesazheve, sipas policisë së të miturve të Ukrainës, e cila është e përfshirë në fushatën ndërgjegjësuese.
Kanalet e rekrutimit ndjekin një model të ngjashëm: një përdorues anonim u drejtohet të rinjve përmes aplikacioneve Telegram, Discord, ËhatsApp ose Viber me oferta tërheqëse parash të shpejta dhe të lehta.
Pasi vendoset kontakti, agjentët rusë japin koordinata dhe udhëzime, duke filluar nga fotografimi i objekteve ushtarake ose sistemeve të mbrojtjes ajrore deri te vendosja e pajisjeve shpërthyese ose kryerja e sulmeve zjarrvënëse në infrastrukturën energjetike dhe zyrat e rekrutimit. Pagesat e premtuara variojnë nga 100 deri në 1,000 dollarë.
Nëse një dekadë më parë kishte disa ukrainas që mbështetnin veprimet ushtarake të Rusisë, mezi ka mbetur ndonjë që mbështet “Russkiy mir” – botën ruse – tha Dekhtiarenko.
“Pra, agjencitë e inteligjencës ruse kanë ndryshuar qasjen e tyre për t’u ofruar njerëzve para.”
Të mërkurën, SBU dhe policia kombëtare arrestuan një grua 19-vjeçare në qytetin verilindor të Kharkiv të Ukrainës, e cila dyshohet se kreu një bombardim me udhëzimet e agjentëve rusë.
Pasi iu afrua punë në një kanal njoftimesh pune në Telegram, thanë autoritetet, ajo mori udhëzime se si të bënte një pajisje shpërthyese të improvizuar. Më pas ajo e vendosi bombën brenda një skuteri elektrik, i cili iu dhurua ushtrisë ukrainase, tha SBU. Shpërthimi që rezultoi vrau një ushtar dhe plagosi një tjetër.
Dy të rinj, të moshës 17 dhe 15 vjeç, janë kapur në video duke u përgatitur për të bombarduar një stacion treni. Eksplozivët që ata mbanin shpërthyen para kohe, duke vrarë një nga djemtë © Shërbimi i Sigurisë i Ukrainës
Në një rast tjetër, në mars, dy djem të moshës 15 dhe 17 vjeç u rekrutuan për të kryer një bombardim në një stacion hekurudhor në qytetin perëndimor të Ivano-Frankivskut. Eksplozivi i fshehur brenda një çante që një djalë mbante shpërtheu para kohe, dyshohet se u aktivizua nga largësia nga instruktorët e tyre rusë, duke i shndërruar në thelb në kamikazë të pavetëdijshëm. Një djalë u vra, tjetri u plagos, së bashku me dy kalimtarë.
Ndonjëherë spiunët rusë rekrutojnë ukrainas nën maskën e “kërkimeve” – lojëra të ngjashme me gjueti thesari që janë të njohura tek adoleshentët.
Dy miq të moshës 15 dhe 16 vjeç u kapën në dhjetor në Kharkiv ndërsa dyshohet se kryenin mbikëqyrje në pozicionet e mbrojtjes ajrore dhe bashkërendonin objektivat për sulme ajrore dhe zjarrvënie. Ata besonin se po luanin një lojë që u premtonte një shpërblim financiar fituesve, sipas SBU-së.
“Sipas rregullave të lojës së misioneve, fëmijët merrnin gjeo-lokacione nga FSB-ja”, tha ajo.
“Detyra e tyre ishte të arrinin në një vendndodhje specifike, të bënin foto dhe video të vendeve të caktuara dhe të jepnin një përshkrim të shkurtër të zonës.”
Adoleshentët ia dërguan inteligjencën e mbledhur një punonjësi të FSB-së nëpërmjet Telegramit dhe, sipas SBU-së, “rusët e përdorën këtë inteligjencë për të kryer sulme ajrore në Kharkiv”.
Në qershor, SBU-ja paralajmëroi për një taktikë të re rekrutimi: agjentë rusë që paraqiteshin si zyrtarë ukrainas për të mashtruar ose ushtruar presion mbi fëmijët që të kryenin akte sabotimi ose ndërhyrjeje kibernetike në emër të vendit të tyre.
Shumë nga fëmijët e akuzuar për krimet janë akuzuar dhe gjykuar si të rritur, duke ngritur shqetësime midis disa mbrojtësve të të drejtave të njeriut dhe ekspertëve ligjorë. Sipas ligjit ushtarak të Ukrainës, njerëzit e akuzuar për sabotim, terrorizëm, bashkëpunim dhe tradhti të lartë përballen me dënime të gjata, potencialisht duke përfshirë edhe burgim të përjetshëm.
Yulia Gorbunova, një studiuese e lartë për Ukrainën në Human Rights Watch, tha se ekzistojnë mbrojtje të veçanta për fëmijët gjatë kohës së paqes dhe gjatë luftës, duke përfshirë rastet kur ata perceptohen si kërcënime për sigurinë dhe dyshohen se kryejnë krime kundër sigurisë kombëtare.
“Kur fëmijët dyshohen për veprime të paligjshme, autoritetet janë të detyruara t’i trajtojnë ata në përputhje me standardet ndërkombëtare të drejtësisë për të mitur, duke i dhënë përparësi rehabilitimit dhe riintegrimit”, tha ajo.
“Ndalimi ose burgosja e fëmijëve duhet të përdoret vetëm si mjet i fundit dhe ata duhet të kenë këshilltar ligjor që nga momenti që konfirmohet statusi i tyre i të miturve.”
Zyrtarët ukrainas këmbëngulin se po respektohet procesi i rregullt ligjor dhe se të dyshuarit e mitur po marrin konsideratë të veçantë. Dekhtiarenko tha se të miturve të akuzuar në rastet e tradhtisë u është lejuar përfaqësim ligjor. Asnjë nga rastet e tyre nuk ka shkuar ende në gjyq, por disa mund të shkojnë këtë vit.
Qeveria është gjithashtu nën presion për të treguar një përgjigje të vendosur ndaj kërcënimit në rritje të bashkëpunëtorëve, edhe nëse ata janë të mitur.
“Për ne ata janë tradhtarë të shtetit”, tha Malyuk, shefi i SBU-së.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e FT
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
