Ekonomia e Evropës ndihej e ngadaltë dhe e rrethuar nga konkrrenca globale. Sektori i saj i avancuar i teknologjisë kishte mbetur prapa, ndërsa fuqitë prodhuese si SHBA-ja dhe vendet e Azisë po ngjiteshin lart. Për bizneset, edhe zhvendosja e gjërave më të thjeshta brenda Evropës dukej se përfshinte tortura burokratike.
“A është tepër optimiste të shpallësh një vendim për të eliminuar të gjitha kufijtë brenda Evropës dhe ta zbatosh atë?” pyeti një nga krerët e Evropës.
“Ata që nuk kanë asgjë për të propozuar, shpejt harrohen ose kujtohen me përbuzje. Ata që nuk kanë mjetet për të përmbushur ambiciet e tyre, shpejt reduktohen duke u zvarritur pas të tjerëve.”
Politikani ishte Jacques Delors, viti ishte 1985. Nga Komisioni i tij Evropian doli një vizion: tregu i vetëm, ekonomia më e madhe e integruar ndërkufitare në botë që do të përfshinte 450 milionë konsumatorë.
Megjithatë, 40 vjet më vonë, ai projekt ka dështuar të përmbushë ambiciet e Delors, Margaret Thatcher dhe brezit që mbështeti ndryshimin. Ndërsa shumë barriera të brendshme për mallrat u hoqën deri në vitin 1992, ato mbeten – dukshëm të palëvizshme – brenda BE-së për shërbimet, kapitalin dhe një pjesë të punës. Siç paralajmëroi Delors, ekonomia e Evropës po “zvarritet pas të tjerëve”.
Udhëheqësit evropianë mblidhen në Luksemburg në vitin 1985 përpara se të arrijnë një marrëveshje mbi Aktin e Vetëm Evropian, i cili kishte për qëllim të formonte bazën e një tregu të përbashkët © Marcel Mochet/AFP/Getty Images
Pengesat ndaj tregtisë brenda BE-së janë ekuivalente me një tarifë 100 për qind për shërbimet dhe një tarifë 65 për qind për mallrat, sipas Bankës Qendrore Evropiane. Gërshetimi i rregullave proteksioniste është i tillë saqë edhe bërja e bukës pengohet: në rreth 25 vjet, vetëm një bukëpjekës francez është njohur nga Gjermania si meister (mjeshtër) i lejuar të drejtojë një furrë buke.
Projekti madhështor i tregut të vetëm ekziston ende si një simbol politik për BE-në. Por energjia dhe vrulli i tij ngecën shumë kohë më parë. Një nga projektet më të suksesshme liberalizuese të botës në fund të shekullit të 20-të është shuar, duke lënë ekonominë e Evropës si histori të rënies sekulare në shekullin e 21-të.
Ky është i pari në një seri shkrimesh të Financial Times që shqyrton se çfarë shkoi keq – dhe pse do jetë kaq e vështirë të ringjallet tregu i vetëm si një motor rritjeje për Evropën.
Misteri për Brukselin modern: kush e vrau ëndrrën e tregut të vetëm?
“Ne jemi ulur mbi një mundësi të madhe rritjeje në një kohë kur është e nevojshme për tranzicionin e gjelbër, dixhitalizimin, mbrojtjen dhe një popullsi në plakje,” tha Pascal Lamy, një ish-komisioner i tregtisë i BE-së dhe shef kabineti i Delors.
“Shumë mbetet për t’u bërë. Qartazi kemi qenë shumë të ngadaltë.”
Paralajmërimet po bëhen gjithnjë e më të zëshme. Christine Lagarde, presidentja e BQE-së, muajin e kaluar iu lut krerëve të Evropës që të rregullojnë “vite mosveprimi” dhe të riinxhinierojnë një ekonomi “të përshtatur ndaj një bote që gradualisht po zhduket”.
Mario Draghi, majtas, me presidenten e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen, publikuan një raport vitin e kaluar duke kritikuar fragmentimin e Evropës © Wiktor Dabkowski/ZUMA/Reuters
Pararendësi i saj, Mario Draghi, vitin e kaluar kërkoi ta trondisë BE-në me një raport të ashpër mbi copëzimin në Evropë që po kishte një “efekt kaskadë në konkurrueshmërinë tonë”. Kompanitë me rritje të lartë shtyheshin jashtë vendit, mundësitë e investimit zbeheshin dhe zhvillimi i tregjeve të kapitalit të Evropës pengohej.
Krerët e Evropës kanë premtuar reformat për të adresuar hendekun e produktivitetit që është hapur me SHBA-në. Komisioni i presidentes Ursula von der Leyen publikoi një strategji të tregut të vetëm këtë verë dhe ka premtuar një “udhërrëfyes” deri në fund të vitit për t’i dhënë energji projektit.
Megjithatë, edhe ai udhërrëfyes është zhytur në luftë për territor brenda Komisionit dhe midis kryeqyteteve kombëtare, thonë zyrtarët e përfshirë në procesin në Bruksel, i ngecur nga të njëjtat interesa kombëtare, vija të kuqe politike dhe mungesë guximi që ka penguar progresin thelbësor prej dekadash. Një zyrtar i lartë paralajmëroi për “paralizë nga analiza”.
Interesat e veçanta, rritja e euroskepticizmit dhe krizat e tjera që thithin vëmendjen e hartuesve të politikave kanë penguar liberalizimin e mëtejshëm në të kaluarën dhe ka të ngjarë ta bëjnë këtë edhe në të ardhmen. Ndërkohë, rregullat e reja kombëtare mbi produktet dhe shërbimet kanë anuluar një pjesë të progresit të mëparshëm. Zbatimi qendror i rregullave të përbashkëta – thelbësor për çdo vrull reformues – është zbehur.
Mbi të gjitha, BE-ja ka luftuar për të ruajtur të njëjtën ndjenjë qëllimi që shënoi fillimin e tregut të vetëm në mesin e viteve 1980, e cila i detyrohej shumë Delors, i cili mori detyrën si president i Komisionit në fillim të vitit 1985.
Shtetet anëtare ishin të prirura të ringjallnin ekonomitë e tyre sklerotike, dhe francezi kuptoi se mënyra më konsensuale për të riprezantuar projektin Evropian ishte duke hequr pengesat e brendshme ndaj tregtisë.
Progresi ishte i shpejtë. Gjashtë muaj pas marrjes së detyrës, Delors kishte një plan veprimi të hollësishëm të hartuar nga komisioneri britanik Arthur Cockfield dhe miratimin nga kryeqytetet kombëtare, pavarësisht kundërshtimeve britanike ndaj shtrirjes së votimit me shumicë si një mënyrë për të racionalizuar hartimin e ligjeve. I gjithë projekti u sanksionua në ligj një vit më vonë me një datë objektiv: “Objektivi 1992”.
BE-ja ka luftuar për të mbledhur ndjenjën e qëllimit që shënoi fillimin e tregut të vetëm në mesin e viteve 1980, i cili i detyrohej shumë presidentit të atëhershëm të Komisionit Evropian, Jacques Delors © Brian Harris/Alamy
Delors ishte forca lëvizëse, tha Lamy, shefi i tij i kabinetit në atë kohë.
“Ekzistonte një autoritet i vërtetë për të ndihmuar në lindjen e diçkaje që, sipas standardeve të kohës, ishte jashtëzakonisht ambicioze.”
Komisioni nuk e ka arritur më kurrë autoritetin dhe vendosmërinë e Delors, shtoi Lamy.
Në të vërtetë, tregu i vetëm zbatohej vetëm për mallrat, ndërkohë që shërbimet edhe atëherë, por dhe më shumë tani përbënin një pjesë më të madhe të ekonomisë. Liberalizimi dhe integrimi i tregjeve të telekomit dhe energjisë u panë si cenim i sovranitetit kombëtar dhe kështu u shtynë për një datë të mëvonshme, e cila doli të ishte e ngadaltë.
Çfarë shkoi keq? Lamy fajëson bashkëkomisionerin e tij Frits Bolkestein, një holandez i guximshëm, për pengimin e kauzës së integrimit me një përpjekje politikisht të pakujdesshme për të liberalizuar shërbimet.
Drafti origjinal i Bolkestein-it do t’i lejonte kompanitë të ofronin shërbime në një shtet tjetër anëtar sipas rregullave të shtetit të tyre të origjinës. Kjo shkaktoi një reagim të ashpër në disa vende, ku kritikët ngritën fantazmën e “hidraulikut polak” emigrant që ulte pagat e vendasve. Një version shumë i zbutur u miratua në vitin 2006. Pak progres është bërë që atëherë.
“Politika rreth kësaj nuk u gatua siç duhet, duke pasur parasysh ndjeshmërinë në shumë shtete anëtare,” tha Lamy.
“Në thelb u kthye në bumerang dhe la një plagë në këtë çështje që kërkon shumë kohë për t’u rregulluar.”
Mario Monti, komisioner i tregut të brendshëm nga viti 1995 deri në vitin 1999, fajëson “nacionalizmin ekonomik” për ngecjen e vrullit të projektit © Alessandro Bremec/NurPhoto/Getty Images
Mario Monti, i cili shërbeu si komisioner i tregut të brendshëm nga viti 1995 deri në 1999, tha se vrulli pas projektit ishte shuar për shkak të rritjes së “nacionalizmit ekonomik” në shtetet anëtare dhe një humbje besimi në tregje, veçanërisht pas krizës financiare.
Monti tha gjithashtu se “mbështetja dërrmuese që ishte aty në fillim nga komuniteti i biznesit u zbeh pak” pasi kompanitë u bënë më globale në perspektivën e tyre dhe pasi vëmendja e tyre u kthye në bashkimin monetar.
Ekonomisti italian shkroi një raport në vitin 2010 për komisionin mbi mënyrën e rindezjes së tregut të vetëm. Por ai tha se përgjigja ndaj këtij dhe raporteve të mëvonshme ishte një “trekëndësh hipokrizie”.
Bizneset dhe qeveritë kombëtare thonë se BE-ja duhet të zgjohet, duke lënë të kuptohet se Brukseli është fajtor kur “ne e dimë se në të vërtetë shumica e pengesave janë aty sepse qeveritë kombëtare duan që pengesat të qëndrojnë aty”.
Brukseli, tha Monti, atëherë ndihet i frikësuar nga loja e fajit dhe bëhet “edhe më i turpshëm” kur vjen puna për zbatimin e rregullave të tregut.
Ndërkohë, bizneset që kolektivisht mbështesin idenë e më shumë integrimi të tregut në të njëjtën kohë “lobojnë te qeveritë e tyre përkatëse për t’i mbrojtur nga erërat e tregut të hapur”. Lëvizjet e fundit nga Gjermania dhe Italia për të penguar konsolidimin e sektorit bankar ishin shembuj të mirë, tha Monti.
Si ekonomia më e madhe dhe anëtari më i fuqishëm i BE-së, Gjermania mban përgjegjësi të veçantë për ngecjen.
“Gjermanisë historikisht i ka munguar një avantazh krahasues në shërbime dhe i ka rezistuar integrimit nga frika e konkurrencës nga vendet më të forta në këtë fushë,” tha Sander Tordoir, kryeekonomist në Qendrën për Reformën Evropiane.
“Në një afat të gjatë, edhe Gjermania do përfitonte nga tregjet më të thella të kapitalit dhe shërbimeve, por në afat të shkurtër, integrimi do të thotë më shumë konkurrencë dhe çrregullim.”
Vrulli në zvogëlim pas tregut të brendshëm po shfaqet dukshëm në të dhënat ekonomike. PBB për frymë mbetet vetëm 72 për qind e niveleve të SHBA-së, sipas FMN-së.
Nuk ka mungesë të provave të përfitimeve ekonomike nga më shumë integrim.
Kërkimi i FMN-së i publikuar muajin e kaluar tregon se qendrat e mëdha ekonomike në të gjithë kontinentin po dështojnë të arrijnë potencialin e tyre për shkak të pengesave tregtare. Ulja e këtyre pengesave, krahas reformave të brendshme që zhveshin rregullat e tregut të punës dhe taksave jo miqësore me rritjen dhe rrisin aftësitë, mund të rrisë prodhimin e BE-së për punëtor me mbi 20 për qind, vlerëson ajo.
“Kur shikon kompanitë evropiane, ato rriten në secilën nga 27 tregjet e tyre dhe natyra ndërkufitare e operacioneve të tyre pengohet nga këto pengesa tregtare brenda Evropës,” tha Alfred Kammer, drejtor i Departamentit Evropian në FMN.
“Pjesa e dytë është se Evropës i mungon një treg i thellë kapitali, thjesht nuk ekziston.”
Kostot për punëtorët për të emigruar midis vendeve të BE-së janë rreth tetë herë më të larta sesa për emigrimin midis shteteve të SHBA-së, thotë Fondi, duke pasqyruar faktorë, përfshirë vështirësitë në zhvendosjen e pensioneve përtej kufijve dhe kalimin e kërkesave për licencimin profesional.
Matthias Bauer, drejtor në Qendrën Evropiane për Politikën Ndërkombëtare Ekonomike, një institut mendimi, tha se BE-së ende i mungojnë rregullat e përbashkëta për ta lidhur siç duhet tregun e vetëm.
“BE-ja madje mund t’i ketë bërë gjërat më keq duke shtuar shtresa të reja të rregullores së BE-së mbi regjimet kombëtare shumë të ndërlikuara dhe në rritje që qeverisin gjithçka, nga mbrojtja e konsumatorit te ligji i punës te taksimi,” tha ai.
Krerët e biznesit shqetësohen për mbingarkesën rregullatore në disa sektorë.
“Gjithmonë ka qëllime të mira me zhvillimin rregullator,” tha Jesper Brodin, ish-drejtor ekzekutiv i Ingka, e cila drejton shumicën e dyqaneve Ikea.
“Por në fund është si një gardh – rritet dhe rritet, derisa gjëja e vetme që mbetet për të bërë është ta presësh.”
Bumi në investimet në teknologji që po ndodh aktualisht në SHBA po e lë në hije gjithçka që po ndërmerret në Evropë. Investimi nga të ashtuquajturat gjigantë të teknologjisë “Magnificent Seven” (Shtatëshja Madhështore) në SHBA është më shumë se gjysma e shpenzimeve totale të të gjithë BE-së për R&D (Kërkim dhe Zhvillim), sipas analizës nga McKinsey.
Ka arsye të shumta për këtë, por njëra prej tyre është mungesa e kapitalit sipërmarrës të mjaftueshëm që kompanitë e reja me teknologji të lartë të rriten në Evropë, dhe vazhdimi i përhapjes së barrierave që e bëjnë më të lehtë rritjen përtej Atlantikut.
“Ne kemi kaq shumë potencial, por vërtet duhet ta shpalosim atë,” tha Von der Leyen këtë muaj.
“Kjo megjithatë kërkon një ndjenjë të përbashkët urgjence dhe të jemi të gjithë në kuvertë.”
Por qeveritë kombëtare thonë se ndjenja e urgjencës ose rrezikut ekonomik e nevojshme për të detyruar kompromise ende mungon, me hartuesit e politikave që në vend të kësaj kënaqen me ndryshime të vogla në rregulloret e BE-së në emër të thjeshtimit.
“Duket se çdo takim, çdo fjalim, çdo intervistë përfundon me ne duke thënë: “Sigurisht një prioritet kyç është përmirësimi i konkurrueshmërisë dhe rregullimi i tregut të vetëm’ ose çfarëdo qoftë,” tha një ambasador i një shteti anëtar të BE-së.
Një zgjidhje është të ecet përpara në grupe më të vogla të anëtarëve të BE-së, një ide e favorizuar nga Carlos Cuerpo, ministri i Ekonomisë i Spanjës. Cuerpo po shtyn për një “koalicion të të gatshmëve” për të përshpejtuar integrimin. Kjo do nxiste vendet të ecin përpara nga “frika se mos humbasin diçka”, tha ai.
“Këto qasje nga poshtë-lart mund të shërbejnë si një katalizator. Është e vështirë të shkosh nga 27 tregje të copëzuara në një treg me një lëvizje të vetme, por ne mund të punojmë në hapa dhe shpresojmë se kjo do të ndihmojë.”
Një ide më radikale e parashtruar nga akademikët Luis Garicano, Bengt Holmström dhe Nicolas Petit në një punim të ri do ishte që BE-ja të përqendrojë të gjitha përpjekjet e saj në “mandatin thelbësor të integrimit ekonomik” duke përdorur të gjitha fuqitë e saj ligjore “federale”.
Kjo do përfshinte hapjen e tregjeve duke përdorur rregullore të BE-së, të cilat nuk lejojnë asnjë ndryshim kombëtar, eliminimin e fuqive rregullatore kombëtare në fushat e kompetencës “ekskluzive” të BE-së dhe krijimin e gjykatave tregtare të BE-së për të zbatuar njohjen e ndërsjellë të standardeve kombëtare.
“BE-ja nuk ka nevojë për një traktat të ri apo fuqi të reja,” shkruajnë ata.
“Ajo thjesht ka nevojë për një fokus të vetëm në një qëllim: prosperitetin ekonomik.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Financial Times
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
