Njerëzit në Teheran shikojnë zjarr dhe tym nga një sulm izraelit në depon e naftës Shahran të dielën
Nga Andrew Dowell, Shayndi Raice dhe Michael R. Gordon
Një vit më parë, Izraeli po luftonte – i bllokuar në Gaza, i rrethuar nga armiq të mbështetur nga Irani dhe nën presionin e Uashingtonit për të ndaluar luftimet.
Tani, po e riformëson Lindjen e Mesme sipas kushteve të veta dhe po e detyron administratën Trump të përpiqet të kapë ritmin, ndërsa udhëheqësit izraelitë shtojnë sulmet kundër Iranit. Lëvizjet mund të përmbysin tregjet globale dhe të ripërcaktojnë gjeopolitikën dhe potencialisht ta tërheqin SHBA-në në një konflikt rajonal.
Me një sërë operacionesh të guximshme inteligjence dhe fushatash të ashpra ushtarake, Izraeli në mënyrë efektive ka paaftësuar aleatët iranianë, Hamasin dhe Hezbollahun, ndërsa gjithashtu ka shkaktuar rrëzimin e regjimit të Asadit në Siri. Tani po e çon luftën drejtpërdrejt në Teheran.
Izraeli përdori mbulesën e përpjekjeve diplomatike amerikane për programin bërthamor, për të organizuar një sulm të papritur që shkon shumë përtej synimit të programit bërthamor të Iranit, duke synuar në vend të kësaj të paralizojë regjimin teokratik të vendit.
Lufta gjithashtu e ka nxjerrë politikën amerikane nga rruga që presidenti Trump e kishte përcaktuar më parë këtë vit. Pasi kërkoi prej kohësh një zgjidhje paqësore dhe diplomatike për ta penguar Iranin të zhvillonte armë bërthamore, ai vlerësoi sulmet ajrore të Izraelit dhe paralajmëroi në mediat sociale: “Irani duhet të bëjë një marrëveshje, përpara se të mos mbetet më asgjë”.
Trump, i cili më parë ishte zotuar të shkëputte SHBA-në nga konfliktet e Lindjes së Mesme, urdhëroi anijet luftarake dhe avionët luftarakë amerikanë të mbronin Izraelin nga kundërsulmet iraniane. Çdo veprim i Iranit për të synuar instalimet ushtarake amerikane ose për të bllokuar dërgesat e naftës në Gjirin Persik mund ta tërheqë Uashingtonin më thellë në konflikt.
Deri tani, sulmi nuk ka prodhuar konfliktin më të gjerë që shumë njerëz e kishin frikë. Irani ka nisur breshëri raketash drejt Izraelit në përgjigje, por me efekt të kufizuar. Udhëheqësit dhe institucionet e sigurisë së Izraelit po fillojnë të flasin për mundësinë e një fitoreje që mund të riformësojë rendin ekzistues.
“Nuk kam dyshim se dita juaj e çlirimit nga tirania është më afër se kurrë”, tha kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu duke iu drejtuar popullit iranian të premten.
“Dhe kur kjo të ndodhë, izraelitët dhe iranianët do rinovojnë besëlidhjen midis dy kombeve tona të lashta. Së bashku do sjellim një të ardhme me prosperitet, paqe dhe shpresë.”
Axhenda e inkurajuar e Izraelit në rajon vjen ndërsa SHBA-të përqendrohen gjithnjë e më shumë në çështjet e brendshme dhe kërcënimet gjeopolitike diku tjetër.
Trump ka hequr dorë nga dekada protokolli dhe prioritetesh në hartimin e qasjes së tij të politikës së jashtme ndaj Lindjes së Mesme. Përpjekjet e tij në rajon, ndonëse ambicioze, kanë qenë të paqëndrueshme.
Pak para se të merrte detyrën, ndërhyrja e tij ndihmoi në mbylljen e një marrëveshjeje të gjatë e bishtnuese për armëpushim në Gaza. Por vëmendja e tij ndaj atij konflikti u lëkund pasi Ukraina dhe Irani u nxehën. Ai nisi përpjekjet për të rindërtuar Gazën si një destinacion turistik dhe për të shkatërruar militantët Houthi të Jemenit, por humbi interesin më vonë.
Kjo i ka hapur derën një udhëheqësi më të vendosur si Netanyahu për të zbatuar me forcë vizionin e tij.
Izraeli tani përballet me sfidën e shndërrimit të fitoreve të tij në një heqje të përhershme të kërcënimit nga Irani, i cili ka mbledhur një arsenal të gjerë raketash dhe ka rreshtuar aleatë për të përmbushur premtimin e tij të gjatë për të eliminuar shtetin hebre. Nevoja e menjëhershme është të bëhet më shumë përparim në qëllimin e shkatërrimit të programit bërthamor të Iranit.
Ushtria e saj ka kaluar ditë të tëra duke shkatërruar mbrojtjen ajrore iraniane me sulme ajrore dhe operacione të fshehta, duke i dhënë asaj mundësinë për të sulmuar praktikisht sipas dëshirës. Por ende nuk i ka shkaktuar dëme të mëdha programit bërthamor të Iranit, i cili është varrosur thellë dhe është shpërndarë gjerësisht. Izraeli tha të premten se ka shkaktuar dëme të konsiderueshme duke goditur kompleksin nëntokësor në Natanz, i cili përfshin një sallë pasurimi shumëkatëshe që përmban centrifuga, dhoma elektrike dhe infrastrukturë shtesë mbështetëse.
Makina që nisen nga Teherani krijuan një bllokim trafiku të dielën
Suksesi do kërkojë shkatërrimin e impiantit të pasurimit të uraniumit të ngurtësuar në Fordow, të cilin Izraeli ende nuk e ka sulmuar seriozisht, dhe shkatërrimin e rezervave të uraniumit të pasuruar që Irani mund t’i ketë shpërndarë tashmë në gjithë vendin.
Rreziku është që një dështim për të paralizuar programin mund ta çojë Iranin drejt përshpejtimit të punës së tij për të ndërtuar një bombë.
“E ardhmja si e Izraelit, ashtu edhe e Iranit është e lidhur me faktin nëse Irani do ketë një program bërthamor në fund të këtij konflikti,” tha Jonathan Panikoff, një ish-oficer i inteligjencës amerikane i cili tani është në Këshillin Atlantik.
“Nëse do e ketë, aftësia e Iranit për të rindërtuar dhe për të projektuar ndikim në gjithë rajonin do i bënter të paprekshëm. Nëse jo, kjo hap një dritare të re që nuk e kemi parë në më shumë se dy dekada.”
Pak kufizime nga SHBA-ja
Deri të dielën pasdite, Izraeli kishte goditur më shumë se 250 objektiva në 50 orë sulme të pandërprera. Deri tani, administrata Trump nuk po e frenon. Ky është një ndryshim i rëndësishëm nga dekadat e politikës së jashtme të SHBA-së. Që nga Kriza e Suezit në vitin 1956, SHBA-të e kanë mbështetur njëkohësisht Izraelin, ndërkohë që kanë frenuar ambiciet e tij, duke shpresuar të parandalojnë përshkallëzimin e konflikteve.
Administrata Biden ushtroi presion të vijueshëm mbi Netanyahun për të zvogëluar intensitetin e sulmeve që mund të dëmtonin civilët, për t’i dhënë fund luftës në Gaza dhe për të ulur tensionet me Hezbollahun në veri. Kur Irani dhe Izraeli patën shkëmbimet e tyre të para të drejtpërdrejta të zjarrit vitin e kaluar, administrata i kërkoi Izraelit të mos sulmonte sektorët bërthamorë ose të energjisë të Iranit nga frika e përshkallëzimit. Ky presion në fund formësoi përgjigjen e Izraelit.
Izraelitë në një strehë në Bat Yam të dielën
Këtë herë, Trump ka vendosur pak kufizime në synimin e Izraelit. Presidenti i kërkoi Netanyahut disa herë këtë vit që të pezullonte veprimet ushtarake për t’i dhënë një mundësi bisedimeve bërthamore të kryesuara nga i dërguari special Steve Witkoff.
Por ai u dorëzua javën e kaluar, kur Netanyahu i kujtoi se afati i tij dymujor për Iranin që të arrinte një marrëveshje kishte skaduar, sipas zyrtarëve të njohur me bisedën midis dy udhëheqësve.
“Gabimi më i madh që Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj perëndimorë mund të bëjnë është të detyrojnë një fund të parakohshëm të kësaj lufte“, tha Michael Oren, ish-ambasador izraelit në SHBA.
Kufizimi më i madh mund të vijë nga brenda Izraelit. Pas 20 muajsh lufte, shumë veta kanë duruar mjaftueshëm. Ekziston mbështetje e gjerë për veprime ushtarake kundër Iranit, por kjo vjen pasi shumë ushtarë civilë janë thirrur disa here nën armë, duke prishur punët dhe rënduar familjet e tyre. Deri në 20 pengje mbeten gjallë në Gaza, si dhe dhjetëra trupa ende të paatdhesuar.
Gjendja e keqe përkeqësohet nga përçarjet e thella politike mbi udhëheqjen e Netanyahut. Lëvizjet për të larguar kundërshtarët politikë nga ushtria dhe shërbimet e sigurisë, përpjekjet për të rishikuar sistemin gjyqësor dhe dështimi për t’i dhënë fund luftës në Gaza kanë përçarë një popullsi që fillimisht ishte e bashkuar rreth qëllimeve të luftës.
“Dhimbja, lodhja dhe pasiguria përcaktojnë shoqërinë izraelite tani”, shkroi Oren këtë fundjavë në X, “dhe do të na duhet të durojmë kush e di sa gjatë”.
Pavarësisht lodhjes, ekziston një mirëkuptim se konflikti me Iranin është ai që ka më shumë rëndësi, tha Yohanan Plesner, president i Institutit të Demokracisë së Izraelit me seli në Jerusalem. Një sondazh i institutit të tij në prill zbuloi se më shumë se gjysma e izraelitëve hebrenj mbështesnin një sulm ndaj Iranit, edhe pa mbështetjen amerikane, krahasuar me rreth një të tretën që e kundërshtonin një të tillë.
Palestinezët ikën për t’u strehuar pas një sulmi izraelit në kampin Bureij për refugjatët palestinezë në Gaza të dielën
Izraelitët e kanë ditur prej dekadash se Irani po ndërtonte aftësitë e tij bërthamore dhe po financonte një “unazë zjarri” rreth Izraelit nëpërmjet aleatëve rajonalë si Hezbollahu, Houthët e Jemenit dhe Hamasi, sulmet e të cilëve më 7 tetor 2023 ndezën fitilin e dy viteve të fundit të konfliktit.
Vendi u përpoq për vite me radhë t’i menaxhonte këto kërcënime pa shkaktuar një luftë. Ai vrau figura kyçe dhe ndërpreu zinxhirët e furnizimit – një taktikë që e quajti kositje bari – dhe shpresonte që superioriteti i tij ushtarak do ishte një pengesë.
Kur kjo dështoi më 7 tetor, ai shkoi në luftë metodikisht, duke rrëzuar Hamasin dhe më pas Hezbollahun. Të dy milicitë u shembën shpejt pa viktimat e rënda izraelite ose përshkallëzimin më të gjerë që kritikët e veprimit ushtarak kishin frikë.
Sukseset e forcuan idenë në establishmentin e sigurisë se Izraeli nuk mund të jetojë vetëm me kërcënime, duke përfshirë ato potencialisht të rrezikshme për t’u përballur si Irani, të cilin Izraeli e sheh si rrënjën e problemeve të tij të sigurisë.
“Është një ngjarje e madhe me implikime të mundshme të gjera në aspektin e psikikës izraelite dhe politikës rajonale”, tha Plesner për luftën.
“Nuk është thjesht një tjetër raund dhune në Lindjen e Mesme”, tha ai.
“Irani është armiku i fundit që ka mbetur nëpër këmbë”.
Qëllimet diplomatike
Përpjekja e Izraelit me Iranin është e ndryshme nga përpjekja idealiste e administratës së George Ë. Bush për të mbjellë demokracinë në Lindjen e Mesme duke rrëzuar regjimin e Sadam Huseinit në Irak.
Dëme në Izraelin qendror pas një sulmi me raketa nga Irani të dielën
Izraeli do ishte i kënaqur të shihte rënien e qeverisë së Iranit, por ky nuk duhet të jetë qëllimi, tha Plesner. Në vend të kësaj, Izraeli duhet të përqendrohet në shndërrimin e arritjes së tij ushtarake në një arritje diplomatike, tha ai.
Kjo funksionoi në luftën me Hezbollahun. Izraeli vendosi qëllimin e kufizuar të dobësimit të milicisë dhe shtyrjes së saj nga kufiri i saj me Libanin. Pas një fushate dymujore, Hezbollahu u detyrua të ndalonte së shtënat ndaj Izraelit dhe të tërhiqej. Deri më tani, ai ka qëndruar jashtë luftës së Izraelit me Iranin.
Gaza është rasti i kundërt. Izraeli është kritikuar që në fillim të luftës për nisjen e shkatërrimit të Hamasit, ndërsa dështoi të vendoste një plan për qeverisjen e enklavës pasi të ishte mposhtur.
Rezultati është një fushatë ushtarake në zgjerim 20 muaj pas fillimit të një lufte që ka rrafshuar pjesën më të madhe të Gazës dhe ka lënë më shumë se 55,000 palestinezë të vdekur, sipas zyrtarëve të shëndetësisë në Gaza, të cilët nuk thonë se sa prej tyre ishin luftëtarë. Izraeli ka zhdukur shumicën e udhëheqësve ushtarakë të Hamasit dhe mijëra luftëtarë, por grupi mbetet forca mbizotëruese në enklavë dhe nuk ka fund në horizont.
Izraelitët po humbasin besimin në qëllimet e asaj lufte dhe ka dalë një lëvizje paqeje që bën thirrje për përfundimin e saj.
Mbështetja ndërkombëtare për Izraelin është zbehur për shkak të shkatërrimit të përhapur në Gaza dhe pamjeve të fëmijëve të uritur. Kritikat u shtuan kohët e fundit, ndërsa Izraeli intensifikoi fushatën e tij ushtarake dhe nisi një program të ri ndihme që ka shpërndarë vetëm sasi të kufizuara ushqimi pas një bllokade të gjatë, duke thelluar izolimin e Izraelit në një mënyrë që mund të ketë pasoja diplomatike për vite me radhë.
Danny Citrinowicz, një ekspert për Iranin në Institutin për Studime të Sigurisë Kombëtare me seli në Tel Aviv, tha se entuziazmi në Izrael për sukseset e hershme në Iran mund të ndryshojë gjithashtu nëse Irani arrin të vijojë bombardimet e qyteteve me raketa dhe ta detyrojë vendin të mbajë hapësirën e tij ajrore të mbyllur.
“Ka një eufori në Izrael, por duhet të jemi shumë të kujdesshëm”, tha ai.
Fitoret ushtarake të Izraelit po shtyjnë gjithashtu fitimet diplomatike që mund të rrisin sigurinë e tij në planin afatgjatë. Vendi ishte në prag të një marrëveshjeje për të normalizuar marrëdhëniet me Arabinë Saudite para sulmeve të 7 tetorit, të cilat do ta kishin riorganizuar Lindjen e Mesme brenda natës. Hamasi i shënjestroi sulmet e tij për të prishur atë marrëveshje, por lufta e vijueshme po e bën të pamundur që Arabia Saudite të rikthehet në plan.
“Është e besueshme që shtetet e Gjirit mund të thonë se do normalizohen sapo të mbarojë lufta, sepse Izraeli është vendi më i fortë në rajon”, tha Daniel Shapiro, një ish-zyrtar i lartë i Pentagonit dhe një anëtar në Këshillin Atlantik.
“Por xhepat e pakënaqësisë, zjarrit ideologjik dhe agresionit do gjejnë shprehje me kalimin e kohës. Lufta në Gaza do ketë një bisht të gjatë…Nuk mendoj se Izraeli po mendon se do e shndërrojë rajonin në Bashkim Evropian.”
Historia izraelite është plot me arritje spektakolare ushtarake që vendi luftoi t’i shndërronte në suksese politike, tha Citrinowicz. Përparimi i shpejtë i Izraelit në Bejrut në vitin 1982 u shndërrua në një moçal që i mbajti forcat atje deri në vitin 2000. Fitorja e tij ndaj ushtrive arabe në vitin 1967 u pasua pothuajse nga disfata kur u befasua nga të njëjtët armiq në vitin 1973.
Sfida kryesore për Netanyahun, tha ai, do jetë shndërrimi i arritjeve taktike në Iran në një sukses më të gjerë strategjik.
Irani është dobësuar, por mbetet një kundërshtar i madh dhe kokëfortë. Zyrtarët izraelitë dhe Trump shpresojnë se Irani mund të sillet në tryezën e negociatave në një gjendje të dobësuar, por ai mund të kundërshtojë të ulet.
Objektivat bërthamorë si impianti i pasurimit në Fordow janë të ngurtësuar, të varrosur thellë dhe të vështirë për t’u eliminuar nga ajri. Goditja e objektivave si terminalet dhe fushat e naftës mund të shkaktojë dhimbje ekonomike, por nuk është e lidhur me qëllimet e luftës së Izraelit, tha Citrinowicz.
Izraeli përballet me një fushatë të gjatë pa një rrugëdalje të qartë, tha ai.
“Izraeli duhet të mendojë mirë se si do e mbyllë këtë luftë tani”, tha ai.
“Mendoj se njerëzit duhet të bëjnë pyetjen e strategjisë së daljes prej saj përpara se të fillojmë luftën.”
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e WSJ
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
