Elita klerikale e Iranit, e dobësuar nga lufta dhe bllokimi diplomatik, ndodhet në një kryqëzim: të sfidojë presionin për të ndaluar aktivitetin bërthamor dhe të rrezikojë sulme të mëtejshme izraelite dhe amerikane, ose të pranojë dhe të rrezikojë një ndarje brenda udhëheqjes.
Për momentin, establishmenti i Republikës Islamike po përqendrohet tek mbijetesa e menjëhershme mbi strategjinë politike afatgjatë.
Një armëpushim i brishtë e përfundoi një luftë 12-ditore në qershor, e cila filloi me sulme ajrore izraelite dhe pasoi me bombardime amerikane të tre objekteve bërthamore nën tokë të Iranit.
Të dyja palët shpallën fitore, por lufta ekspozoi dobësitë ushtarake dhe minoi imazhin e frikësimit që Iran dhe Izraeli kishin ruajtur në rajon.
Tre burime nga brenda Iranit thanë për Reuters se establishmenti politik tani i sheh negociatat me SHBA, të synuara për të zgjidhur një mosmarrëveshje disa dekadëshe mbi ambiciet bërthamore të Teheranit, si mënyrën e vetme për të shmangur eskalimin e mëtejshëm dhe rrezikun ekzistencial, përcjell Ynet.
Sulmet mbi objektet bërthamore dhe ushtarake iraniane, që përfshinin vrasjen e komandantëve të lartë të Gardës Revolucionare dhe shkencëtarëve bërthamorë, tronditën Teheranin, vetëm një ditë para një raundi të planifikuar të gjashtë të bisedimeve me Uashingtonin.
Ndërsa Teherani akuzoi SHBA për “tradhti të diplomacisë”, disa ligjvënës dhe komandantë të linjës së ashpër fajësuan zyrtarët që mbështetën dialogun, duke argumentuar se bisedimet ishin një “kurth strategjik” që shpërqendroi forcat e armatosura.
Megjithatë, një burim politik tha se udhëheqja tani po jep përparësi bisedimeve pasi “kanë parë koston e përballjes ushtarake.”
Presidenti Masoud Pezeshkian deklaroi të dielën se rifillimi i bisedimeve me SHBA “nuk do të thotë se kemi ndërmend të dorëzohemi”, duke iu përgjigjur kritikëve të linjës së ashpër.
Ai shtoi: “Nuk doni të flisni? Çfarë doni të bëni? Doni të ktheheni në luftë?”
Në fund, vendimi përfundimtar i takon Liderit Suprem Ayatollah Ali Khamenei.
Burimet thanë se ai dhe struktura klerikale e pushtetit kanë arritur një konsensus për rifillimin e negociatave bërthamore, duke i konsideruar ato jetike për mbijetesën e Republikës Islamike.
Ministria e Jashtme e Iranit nuk iu përgjigj menjëherë kërkesave për koment.
Presionet e jashtme dhe dinamika ndërkombëtare
Presidenti amerikan Donald Trump dhe Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu kanë paralajmëruar se nuk do të hezitojnë të sulmojnë përsëri Iranin nëse ai rifillon pasurimin e uraniumit, një mundësi për zhvillimin e armëve bërthamore.
Javën e kaluar, Trump paralajmëroi se nëse Irani rifillon pasurimin pavarësisht sulmeve të qershorit, “ne do të kthehemi përsëri”.
Teherani u përgjigj me një zotim për hakmarrje të fuqishme.
Teherani gjithsesi frikësohet se sulmet e ardhshme mund të shkatërrojnë koordinimin politik dhe ushtarak, prandaj ka formuar një këshill mbrojtjeje për të siguruar vazhdimësinë e komandës, edhe nëse Khamenei, 87 vjeç, duhet të zhvendoset në një vend të fshehtë për të shmangur atentatin.
Alex Vatanka nga Middle East Institute në Uashington tha se nëse Irani kërkon të rindërtojë shpejt kapacitetin bërthamor pa marrë garanci diplomatike ose sigurie, “një sulm SHBA–Izrael nuk do të ishte vetëm i mundshëm – por pothuajse i pashmangshëm.”
“Rifillimi i bisedimeve mund t’i japë Teheranit ajër për të marrë frymë dhe lehtësim ekonomik, por pa reciprocitet të shpejtë nga SHBA, rrezikon reagimin e linjës së ashpër, thellimin e përçarjeve elitare dhe akuza të reja për dorëzim,” tha Vatanka.
Teherani insiston në të drejtën e tij për pasurimin e uraniumit si pjesë e një programi të pretenduar paqësor bërthamor, ndërsa administrata Trump kërkon ndalim të plotë – një pikë kyçe në ngërçin diplomatik.
Sanksionet e reja të OKB-së nën mekanizmin “snapback”, të nxitura nga tre fuqitë evropiane, përbëjnë kërcënim të mëtejshëm nëse Teherani refuzon të kthehet në negociata ose nuk arrihet një marrëveshje e verifikueshme për kufizimin e aktivitetit bërthamor.
Teherani ka kërcënuar të largohet nga Traktati për Mos-Përhapjen e Armëve Bërthamore, por burimet brenda vendit thonë se kjo është një taktika presioni, jo një plan realist – pasi dalja nga NPT do të tregonte një garë iraniane për armë bërthamore dhe do të tërhiqte ndërhyrjen e SHBA dhe Izraelit.
Një diplomat i lartë perëndimor tha se sundimtarët e Iranit janë më të prekshëm se kurrë, dhe çdo sfidë është një bast që mund të kthehet kundër tyre në një kohë të trazirave të brendshme, humbjes së fuqisë së frikësimit dhe dëmtimit të proxy-ve iraniane nga Izraeli në luftërat e Lindjes së Mesme që nga 2023.
Rritja e shqetësimit brenda vendit
Mes iranianëve të zakonshëm, lodhja nga lufta dhe izolimi ndërkombëtar është e thellë, përforcuar nga një ndjenjë në rritje e qeverisjes së dështuara. Ekonomia e bazuar në naftë, tashmë e ngadalësuar nga sanksionet dhe keqmenaxhimi shtetëror, është nën presion në rritje.
Bllokimet e përditshme e prekin vendet e mëdha të vendit me 87 milion banorë, duke detyruar shumë biznese të reduktojnë aktivitetin. Rezervuarët e ujit janë në nivele rekord, duke nxitur paralajmërime nga qeveria për një “emergjencë kombëtare uji”.
Shumë iranianë – edhe ata që janë kundër teokracisë shiite – u bashkuan pas vendit gjatë luftës së qershorit, por tani përballen me të ardhura të humbura dhe shtypje të përforcuar.
Alireza, 43 vjeç, tregtar mobiljesh në Teheran, tha se po konsideron të reduktojë biznesin dhe të zhvendosë familjen jashtë kryeqytetit për shkak të frikës nga sulmet ajrore të mëtejshme.
“Kjo është pasojë e 40 viteve të politikave të dështuara,” tha ai, duke iu referuar Revolucionit Islamik të vitit 1979.
“Jemi një vend i pasur me burime, por njerëzit nuk kanë ujë e energji. Klientët e mi nuk kanë para. Biznesi im po shkatërrohet.”
Të paktën 20 persona të tjerë në mbarë Iranin që intervistuan telefonikisht ndanë të njëjtin sentiment – shumica nuk duan një luftë tjetër, por po humbasin besimin te aftësia e establishmentit për të qeverisur me mençuri.
