Deri në 99 përqind e njerëzve kanë “kimikate të përhershme” në trupat e tyre, ku qëndrojnë për një kohë të pacaktuar dhe potencialisht shkaktojnë një sërë problemesh shëndetësore. Çuditërisht, prodhuesit e këtyre kimikateve ishin të vetëdijshëm për rreziqet dhe i fshehën ato qëllimisht, duke ndjekur një manual çuditërisht të ngjashëm me atë të Big Tobacco.
PFAS, shkurtim për substancat per- dhe polifluoroalkil, janë një grup sintetik i komponimeve të shtuara në produktet e përditshme për të rritur vetitë e tyre të papërshkueshme nga uji, jo-ngjitëse dhe rezistente ndaj njollave. Ato gjenden zakonisht në artikuj të tillë si enë gatimi jo-ngjitëse, paketime të ushqimit të shpejtë, pëlhura të caktuara, shkumë zjarrfikëseje dhe madje edhe përbërës të motorëve reaktivë.
Pavarësisht se janë më pak se një shekull të vjetra, ato janë bërë të kudondodhura në mjedis dhe në trupat e kafshëve, përfshirë njerëzit. Kjo për shkak se PFAS-të janë tepër të qëndrueshme për nga dizajni. Ato nuk zbërthehen lehtë në natyrë ose në trupin e njeriut. Struktura e tyre kimike i bën ato rezistente ndaj nxehtësisë, ujit dhe vajit, duke i lejuar ato të grumbullohen me kalimin e kohës në tokë, burime uji, kafshë të egra dhe inde njerëzore.
Në një studim të vitit 2023, studiuesit nga UC San Francisco dhe Universiteti i Kolorados analizuan dokumente që i përkisnin DuPont dhe 3M, prodhuesit më të mëdhenj të PFAS, duke përdorur metoda të modeluara për të shfaqur taktikat e industrisë së duhanit.
Dokumentet e brendshme, të cilat përfshijnë 45 vjet nga viti 1961 deri në vitin 2006, u zbuluan gjatë një padie të famshme të ngritur nga avokati Robert Bilott, historia e të cilit ishte baza e filmit të vitit 2019, “Dark Ëaters”.
Ato zbulojnë se kompanitë kishin një mori provash se PFAS-të kishin të ngjarë të ishin të dëmshme për njeriun dhe mjedisin, por ato nuk e publikuan materialin dhe nuk i raportuan gjetjet e tyre te Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit (EPA), siç kërkohet nga ligji amerikan.
“Këto dokumente zbulojnë prova të qarta se industria kimike dinte për rreziqet e PFAS-ve dhe nuk ia bëri të ditur publikut, rregullatorëve dhe madje edhe punonjësve të tyre,” tha në një deklaratë Tracey J. Ëoodruff, profesoreshë dhe drejtoreshë e Programit UCSF për Shëndetin Riprodhues dhe Mjedisin dhe autore kryesore e punimit.
Një memo nga Laboratori Haskell i financuar nga DuPont në vitin 1970 zbuloi se C8, një nga mijëra PFAS-të, ishte “shumë toksik kur thithej dhe mesatarisht toksik kur gëlltitej”. Një raport i mëvonshëm në vitin 1979 verifikoi se laboratorët Haskell zbuluan se qentë që ishin të ekspozuar ndaj një doze të vetme të acidit perfluoroktanoik (PFOA) “ngordhnin dy ditë pas gëlltitjes”.
Në vitin 1980, DuPont dhe 3M zbuluan se dy nga tetë punëtore shtatzëna të përfshira në prodhimin e C8 kishin lindur fëmijë me defekte. Megjithatë, kompanitë as nuk e zbuluan publikisht këtë informacion dhe as nuk i informuan punonjësit e tyre. Vitin tjetër, një memo e brendshme pohonte: “Ne nuk dimë asnjë provë për defekte të lindjes të shkaktuara nga C-8 në DuPont”.
Pasi u informuan për rreziqet e tyre të mundshme, kompanitë i thanë vijimësisht publikut se nuk kishte asgjë për t’u shqetësuar. DuPont u tha punonjësve në vitin 1980 se C8 “ka një toksicitet më të ulët, si kripa e tryezës” dhe publikoi një njoftim për shtyp në vitin 1991 që pretendonte: “C-8 nuk ka efekte të njohura toksike ose të dëmshme shëndetësore tek njerëzit në nivelet e përqendrimit të zbuluara”.
Megjithatë, e vërteta përfundimisht doli në dritë. Në vitin 2004, DuPont u gjobit me 16.45 milionë dollarë nga EPA – dënimi më i madh civil sipas ligjit mjedisor të SHBA-së në atë kohë. Megjithatë, gjoba ishte vetëm një pikë uji në krahasim me të ardhurat vjetore të vlerësuara prej 1 miliard dollarësh të kompanisë nga PFOA dhe C8 në vitin 2005.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e IFL
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
