Irani kreu veprimtari sekrete bërthamore me materiale të padeklaruara në mbikëqyrjen bërthamore të OKB-së në tre pika që kanë qenë prej kohësh nën hetim, tha mbikëqyrësi në një raport të gjerë dhe konfidencial drejtuar shteteve anëtare dhe të parë nga Reuters.
Gjetjet në raportin “gjithëpërfshirës” të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike të kërkuar nga Bordi i Guvernatorëve prej 35 vendesh të agjencisë në nëntor, hapin rrugën për një shtytje nga Shtetet e Bashkuara, Britania, Franca dhe Gjermania që bordi të deklarojë Iranin në shkelje të detyrimeve të tij. Një rezolutë do zemëronte Iranin dhe mund të ndërlikonte më tej bisedimet bërthamore midis Teheranit dhe Uashingtonit.
Duke përdorur gjetjet e raportit të IAEA, katër fuqitë perëndimore planifikojnë të paraqesin një projektrezolutë që bordi ta miratojë në takimin e tij të ardhshëm të 9 qershorit, thonë diplomatët. Do ishte hera e parë në pothuajse 20 vjet që Irani zyrtarisht konstatohet në mospërputhje.
Ministria e Jashtme e Iranit dhe agjencia bërthamore iraniane kundërshtuan raportin, duke e quajtur atë “të motivuar politikisht” në një deklaratë të përbashkët. Ata thanë se Teherani do marrë “masat e duhura” në përgjigje të çdo përpjekjeje për të ndërmarrë veprime kundër vendit në mbledhjen e Bordit të Guvernatorëve, njoftoi media shtetërore, pa dhënë hollësi.
Teherani thotë se dëshiron të zotërojë teknologjinë bërthamore për qëllime paqësore dhe ka mohuar prej kohësh akuzat e fuqive perëndimore se po kërkon të prodhojë armë bërthamore.
Ndërsa shumë nga gjetjet lidhen me veprimtari që datojnë dekada më parë dhe janë bërë më parë, përfundimet e raportit të IAEA ishin më përfundimtare. Ai përmblodhi zhvillimet e viteve të fundit dhe tregoi më qartë veprimtaritë e bashkërenduara sekrete, disa prej të cilave ishin të rëndësishme për prodhimin e armëve bërthamore.
Ai gjithashtu theksoi se bashkëpunimi i Iranit me IAEA vijon të jetë “më pak se i kënaqshëm” në “një numër aspektesh”. IAEA është ende duke kërkuar shpjegime për gjurmët e uraniumit të gjetura vite më parë në dy nga katër vendet që ka hetuar me tre eksperimente sekrete të organizuara.
IAEA ka arritur në përfundimin se “këto tre vende dhe vendndodhje të tjera të mundshme të lidhura, ishin pjesë e një programi bërthamor të strukturuar të padeklaruar të kryer nga Irani deri në fillim të viteve 2000 dhe se disa veprimtari përdorën materiale bërthamore të padeklaruara”, thuhet në raport.
Materiali bërthamor dhe/ose pajisjet shumë të ndotura nga ai program u ruajtën në vendndodhjen e katërt, Turquzabad, midis viteve 2009 dhe 2018, tha raporti.
“Agjencia arrin në përfundimin se Irani nuk ka deklaruar materiale bërthamore dhe veprimtari të lidhura me ato bërthamore në tre vende të padeklaruara në Iran, veçanërisht, Lavisan-Shian, Varamin dhe Turquzabad”, thuhet në raport.
Në Lavisan-Shian në Teheran, një disk i bërë nga metali uraniumi është “përdorur në prodhimin e burimeve të neutroneve të drejtuara në mënyrë shpërthyese” të paktën dy herë në vitin 2003, një proces i krijuar për të nisur shpërthimin në një armë bërthamore, thuhet në raport, duke shtuar se ishte pjesë e provave “në shkallë të vogël”.
Raporti ka të ngjarë të çojë në referimin e Iranit në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, megjithëse kjo ndoshta do ndodhte në një takim të mëvonshëm të bordit të IAEA-s, thanë diplomatët.
Menjëherë, ka të ngjarë të çojë që Irani të përshpejtojë ose zgjerojë përsëri programin e tij bërthamor që përparon me shpejtësi, siç ka bërë pas qortimeve të mëparshme në bord. Kjo gjithashtu mund të ndërlikojë më tej bisedimet me Shtetet e Bashkuara që synojnë frenimin e atij programi.
PASURIMI I URANIUMIT
Një raport i veçantë i IAEA-s dërguar vendeve anëtare të shtunën tha se rezervat e uraniumit të pasuruar të Iranit deri në 60% pastërti, afërsisht 90% e klasës së armëve, ishin rritur përafërsisht përgjysmë në 408.6 kg. Kjo është e mjaftueshme, nëse pasurohet më tej, për nëntë armë bërthamore, sipas një standardi të IAEA-s.
Të dy raportet e IAEA-s thanë se pasurimi në një nivel kaq të lartë ishte “shqetësues serioz” pasi është i vetmi vend që e bën këtë pa prodhuar armë bërthamore.
Izraeli, i cili ka kërkuar prej kohësh veprime të forta kundër programit bërthamor të Iranit, tha se raporti i IAEA-s tregonte se Teherani ishte i vendosur të përfundonte programin e tij të armëve bërthamore. Zyra e kryeministrit Benjamin Netanyahu tha se bota duhet të veprojë tani për të ndaluar Iranin që ta bëjë këtë.
Agjencitë e inteligjencës amerikane dhe IAEA kanë besuar prej kohësh që Irani kishte një program sekret, të bashkërenduar të armëve bërthamore, të cilin e ndaloi në vitin 2003. Irani mohon të ketë pasur ndonjëherë një të tillë.
Më vete të shtunën, ministri i Jashtëm Abbas Araqchi tha se homologu i tij paraqiti elemente të një propozimi të SHBA-së për një marrëveshje bërthamore midis Teheranit dhe Uashingtonit gjatë një vizite të shkurtër në Teheran.
Araqchi tha në një postim në X se Irani “do t’i përgjigjet propozimit të SHBA në përputhje me parimet, interesat kombëtare dhe të drejtat e popullit të Iranit”.
Deklarata e tij erdhi përpara një raundi të gjashtë të parashikuar të bisedimeve midis Uashingtonit dhe Teheranit. Data dhe vendi i bisedimeve ende nuk janë bërë të ditura.
VINI RE: Ky material është pronësi intelektuale e Reuters
Përgatiti për Hashtag.al, Klodian Manjani
