Një peshk nën një çati. Një figurë pa kokë. Një seri linjash që duken si një grabujë kopshti.
Këto simbole janë pjesë e një shkrimi krejtësisht të padeshifruar nga një qytetërim i sofistikuar i lashtë mijëravjeçar. Dhe ato mbeten një mister që ka ndezur debate të nxehta, kërcënime me vdekje ndaj studiuesve dhe çmime në para për përgjigjen e lakmuar.
Çmimi i fundit i tillë u ofrua muajin e kaluar nga kryeministri i një shteti indian: 1 milion dollarë për këdo që mund të dekodojë skenarin e qytetërimit të Luginës Indus, që shtrihej në atë që tani është Pakistani dhe India veriore.
“Një pyetje vërtet e rëndësishme në lidhje me parahistorinë e Azisë Jugore mund të zgjidhet nëse ne jemi në gjendje ta deshifrojmë plotësisht simbolet,” tha Rajesh P. N. Rao, një profesor i Shkencave Kompjuterike në Universitetin e Uashingtonit, i cili ka punuar në të për më shumë se një dekadë.
Nëse deshifrohet, shkrimi mund të ofrojë një paraqitje të shkurtër të një qytetërimi të epokës së bronzit që besohet se rivalizonte Egjiptin e lashtë dhe Mesopotaminë. Disa besojnë se ky domen i madh mbante miliona njerëz, me qytete që mburreshin me planifikim urban të avancuar, njësi matëse të standardizuara dhe rrugë të gjera tregtare.
Një vulë guri e mbishkruar me shkrimin e Luginës Indus dhe që përshkruan një rinoceront indian, e gjetur në Mohenjo-daro
Ndoshta më e rëndësishmja, mund të ndihmojë në përgjigjen e pyetjeve themelore se kush ishin njerëzit e Luginës Indus dhe pasardhësit e tyre – një debat politikisht i mbushur me rrënjët e diskutueshme të Indisë moderne dhe banorëve të saj indigjenë.
“Cilido grup që po përpiqet të pretendojë se qytetërimi do pretendonte se ata ishin ndër të parët që kishin planifikim urban, këtë tregti të mahnitshme dhe po lundronin në dete për të bërë tregti globale,” tha Rao.
Pse është kaq e vështirë të deshifrohet?
Megjithëse skenari ka mbetur i pazgjidhur që nga botimi i mostrave të tij më të hershme në 1875, ne dimë pak për vetë kulturën e Luginës Indus, falë gërmimeve arkeologjike të qyteteve të mëdha si Mohenjo-daro, që ndodhet në atë që tani është provinca Sindh e Pakistanit, rreth 510 kilometra në verilindje të Karaçit.
Këto qytete u projektuan përgjatë një sistemi rrjeti si qyteti i Nju Jorkut ose Barcelona, dhe ishin të pajisura me sisteme kullimi dhe menaxhimi të ujit – veçori të cilat në atë pikë ishin “të pashembullta në histori”, thuhet në një dokument.
Përgjatë mijëvjeçarit të dytë dhe të tretë para Krishtit, tregtarët Indus tregtonin me njerëz në të gjithë Gjirin Persik dhe Lindjen e Mesme, me anijet e tyre që sillnin shufra bakri, perla, erëza dhe fildish. Ata punuan bizhuteri ari dhe argjendi dhe ndërtuan vendbanime dhe koloni të largëta.
Përfundimisht rreth vitit 1800 para Krishtit – më shumë se 1000 vjet para lindjes së Romës së lashtë – qytetërimi u shemb dhe njerëzit emigruan në fshatra më të vegjël. Disa besojnë se ndryshimi i klimës ishte faktori nxitës, me dëshmi të thatësirave të gjata, ndryshimit të temperaturave dhe reshjeve të paparashikueshme që mund të kishin dëmtuar bujqësinë shekujt e fundit, shkruan CNN.
Ky ilustrim tregon një pjesë të brendshme të rindërtuar të një ndërtese banimi nga Mohenjo-daro e qytetërimit Indus
Por ajo që dimë për qytetërimin Indus është e kufizuar në krahasim me pasurinë e informacionit të disponueshëm për bashkëkohësit e tij, si Egjipti i lashtë, Mesopotamia dhe Majat. Kjo është kryesisht për shkak të shkrimit të padeshifruar, i cili u gjet në objekte të tilla si qeramikë dhe vula guri.
Ka disa arsye që ka qenë kaq e vështirë për t’u deshifruar. Së pari, nuk ka shumë artefakte për t’u analizuar – arkeologët kanë gjetur vetëm rreth 4000 mbishkrime, krahasuar me rreth 5 milionë fjalë të disponueshme në gjuhën egjiptiane të lashtë, e cila përfshin hieroglife dhe variante të tjera.
Shumë nga ato relike të Indus janë shumë të vogla, shpesh vula guri me përmasa vetëm 2 centimetra katror – që do të thotë se shkrimi në to është i shkurtër, shumica e sekuencave përmbajnë vetëm katër ose pesë simbole.
Më e rëndësishmja, nuk ka ende një objekt dygjuhësh që përmban shkrimin e Luginës Indus dhe përkthimin e tij në një gjuhë tjetër, siç bën Guri i Rozetës për gjuhën egjiptiane të lashtë dhe greqishten e lashtë. Dhe ne nuk kemi të dhëna të tilla si emrat e sundimtarëve të njohur të Indusit që mund të ndihmojnë në zbërthimin e shkrimit – mënyra se si emrat e Kleopatrës dhe Ptolemeut ndihmuan në Egjiptin e lashtë.
Ka disa gjëra për të cilat ekspertët pajtohen kryesisht. Shumica besojnë se skenari është shkruar nga e djathta në të majtë dhe shumë spekulojnë se ai është përdorur për qëllime fetare dhe ekonomike, të tilla si shënimi i artikujve për tregti. Madje ka disa interpretime të shenjave për të cilat bien dakord shumë ekspertë – për shembull, një figurë shkopi pa kokë që përfaqëson një person.
Megjithatë, derisa të gjendet një i barasvlershëm me Gurin e Rozetës, këto mbeten teori të paprovuara. “Asnjë njëzëshmëri nuk është arritur as për çështjet themelore,” shkruanin ekspertët e Indus Jagat Pati Joshi dhe Asko Parpola në një libër të vitit 1987 që katalogonte qindra vula dhe mbishkrime.
Edhe dekada më vonë, “asnjë shenjë e vetme nuk është deshifruar ende”, tha Nisha Yadav, një studiues në Institutin Tata të Kërkimeve Themelore në Mumbai, i cili ka punuar me Rao në projekt dhe ka studiuar skenarin për gati 20 vjet.
Banja e Madhe, një nga strukturat më të njohura të sitit arkeologjik Mohenjo-Daro
Për disa njerëz, zgjidhja e skenarit nuk ka të bëjë vetëm me kuriozitetin intelektual ose studimin akademik – është një pyetje ekzistenciale me rrezikshmëri të lartë.
Kjo për shkak se ata besojnë se mund të zgjidhë polemikën se kush ishin saktësisht njerëzit Indus dhe në cilën mënyrë rrodhi emigrimi, brenda ose jashtë Indisë.
Ka dy grupe kryesore që konkurrojnë duke pretenduar qytetërimin Indus. Një grup argumenton se shkrimi ka lidhje me gjuhët indo-evropiane, si sanskritishtja e lashtë, e cila krijoi shumë gjuhë që fliten tani në të gjithë Indinë veriore.
Shumica e studiuesve besojnë se emigrantët arianë nga Azia Qendrore sollën gjuhë indo-evropiane në Indi. Por ky grup argumenton se ishte anasjelltas – se sanskritishtja dhe të afërmit e saj e kishin origjinën në qytetërimin e Luginës Indus dhe u përhapën drejt Evropës, tha Rao.
Pastaj është një grup i dytë që beson se shkrimi është i lidhur me familjen e gjuhëve dravidiane që tani flitet kryesisht në gjithë Indinë Jugore – duke sugjeruar se gjuhët dravidiane ishin fillimisht kryesore, të folura gjerësisht në të gjithë rajonin përpara se të shtyheshin nga ardhja e arianëve në veri.
Shumë vula kishin këtë motiv të përbashkët, të përshkruar shpesh si njëbrirësh, megjithëse të tjerë pretendojnë se ishte një dem
J.K. Stalin, kreu i shtetit jugor të Tamil Nadus që ofron çmimin prej 1 milion dollarësh, është ndër ata që besojnë se gjuha Indus ishte një paraardhës dravidian – të cilën Rao e përshkroi si teorinë më “tradicionale”, megjithëse ka studiues të respektuar nga të dyja palët.
Pastaj ka disa si eksperti i Indusit, Iravatham Mahadevan, i cili argumentoi se ka pak kuptim në debat pasi dallimi midis arianëve veriorë dhe dravidianëve jugorë nuk është gjithsesi i qartë.
“Nuk ka popull dravidian apo popull arian – ashtu si pakistanezët dhe indianët janë shumë të ngjashëm racialisht”, tha ai në një intervistë të vitit 1998.
“Ne të dy jemi produkt i një periudhe shumë të gjatë martesash të përziera, ka pasur emigrime…Tani nuk mund të ndani racialisht asnjë element të popullsisë indiane.”
Në një bisedë TED të vitit 2011, Rao tha se mori pastime urrejtjeje pasi publikoi disa nga gjetjet e tij. Studiues të tjerë kanë përshkruar marrjen e kërcënimeve me vdekje – duke përfshirë Steve Farmer, i cili së bashku me kolegët e tij mahnitën botën akademike në 2004 duke argumentuar se shkrimi Indus nuk përfaqëson fare një gjuhë, por është thjesht një grup simbolesh si ato që janë në shenjat moderne të trafikut.
