Operacioni ushtarak i Rusisë në Ukrainë dhe embargoja ekonomike pasuese ndaj Moskës nga Perëndimi është përmbysja më e madhe në politikën botërore që nga fundi i Luftës së Ftohtë.
Rezultati do të jetë një riformatim i plotë i marrëdhënieve të jashtme ekonomike të vendit dhe modelit të tij ekonomik, si dhe zhytja e Rusisë dhe SHBA-së në një konfrontim të zgjatur ushtarako-politik në Evropën Lindore.
Të dy faktorët do të kenë një ndikim të drejtpërdrejtë në situatën në Azinë Lindore mes një konfrontimi gradualisht në rritje midis Kinës dhe Uashingtonit atje. Si rezultat i qëndrimit në periferi të krizës dhe thirrjes së palëve për të treguar përmbajtje, Pekini do të jetë e vetmja qendër botërore e fuqisë që do të përfitojë nga katastrofa e Ukrainës në planin afatgjatë. Është e mundur që ngjarjet në Ukrainë të paracaktojnë suksesin e Kinës në kundërshtimin e Shteteve të Bashkuara.
Qëndrimi i Kinës për krizën ukrainase
Qëndrimi kinez për krizën ukrainase u shpreh qartë në një bisedë telefonike midis ministrit të Jashtëm Wang Yi dhe një numri kolegësh të tij evropianë. Shkurtimisht, ai përfshin pesë pika:
Kina beson se është e nevojshme të mbrohet dhe respektohet sovraniteti dhe integriteti territorial i të gjitha vendeve.
Kina nxit sigurinë e përbashkët, të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse. Siguria e disa vendeve nuk mund të rritet në kurriz të të tjerëve duke forcuar ose zgjeruar blloqet ushtarake. Duke pasur parasysh pesë valët e zgjerimit të NATO-s, kërkesat e igjshme të sigurisë së Rusisë duhet të merren seriozisht dhe të trajtohen siç duhet.
Kina po mbikëqyr nga afër situatën në Ukrainë dhe ajo që po ndodh atje nuk është ajo që do të donte të shihte. Palët duhet të ushtrojnë përmbajtje, të shmangin përshkallëzimin dhe të parandalojnë një krizë humanitare dhe vdekjen e civilëve.
Kina mbështet çdo përpjekje diplomatike që mund të çojë në një zgjidhje paqësore të krizës ukrainase. Kina mirëpret dialogun e drejtpërdrejtë midis Rusisë dhe Ukrainës. Çështja e Ukrainës ka një kontekst të ndërlikuar historik. Ukraina duhet të jetë një urë ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit, jo një linjë përplasjeje midis fuqive të mëdha. Kina gjithashtu mbështet dialogun BE-Rusi për sigurinë evropiane.
Këshilli i Sigurimit i OKB-së duhet të luajë një rol konstruktiv në zgjidhjen e krizës ukrainase dhe të shmangë veprimet që mund të përkeqësojnë gjendjen.
Kina ka shprehur keqardhjen e saj për tragjedinë e vazhdueshme dhe mirëpret çdo negociatë që çon në paqe. Kjo është retorika e dëgjuar tradicionalisht nga Pekini në lidhje me konfliktet dhe krizat në të cilat ai nuk është i përfshirë. Qeveria e Xi Jiping ka shmangur dënimin e Rusisë, ndërkohë që ka kritikuar Perëndimin për zgjerimin e NATO-s dhe mosgatishmërinë e tij për të dëgjuar shqetësimet e Moskës për sigurinë.
Zyrtarët kinezë nuk i quajnë veprimet e Rusisë në Ukrainë një ‘pushtim’. Media shtetërore e saj nuk publikon materiale që e paraqesin Moskën dhe presidentin e saj në një dritë negative. Në blogosferën kineze, Vladimir Putin, si dhe veprimet dhe retorika e tij lidhur me operacionin ukrainas, priten me miratim të gjerë nga njerëzit me qasje nacionaliste, të cilët bëjnë paralele midis kësaj situate dhe marrëdhënieve të Kinës me Tajvanin.
Pavarësisht spekulimeve të përhapura se Pekini, si i vetmi partner i madh tregtar miqësor i Rusisë, mund të ushtrojë presion mbi Moskën për të përfunduar një marrëveshje paqeje sa më shpejt të jetë e mundur, nuk ka asnjë tregues që Pekini madje e ka konsideruar ta bëjë këtë.
Kina ka marrë një pozicion asnjanësie që është miqësor me Rusinë në lidhje me konfliktin. Përfaqësuesit e Ministrisë së Jashtme të vendit dhe rregullatori bankar kinez kanë theksuar vazhdimisht synimin e tyre për të ruajtur plotësisht marrëdhëniet me Rusinë pavarësisht situatës.
Gjatë votimit të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për krizën në Ukrainë, Kina abstenoi, duke zgjedhur të mos mbështesë veton ruse. Por të njëjtën gjë bëri edhe gjatë krizës së Krimesë. Në parim, Kina nuk mund të njohë precedentë që mbështesin ndryshimin e statusit të territoreve në bazë të referendumeve (siç ndodhi në Republikat e Krimesë, Lugansk dhe Donetsk) pasi kjo do të ndikojë në problemin e Tajvanit.
Duhet të theksohet gjithashtu se Rusia nuk njeh dhe nuk mbështet pozicionin kinez në mosmarrëveshjen e saj territoriale me Indinë, apo pretendimet kineze në detet e Kinës Jugore dhe Kinës Lindore.
Deklaratat amerikane për të pasur ‘diskutime’ me Kinën për situatën që rrethon Ukrainën dhe madje edhe të Kinës janë të shkëputura nga realiteti. Kjo nuk është hera e parë që ndodh kjo situatë. Në vitin 2014, Presidenti Barack Obama u përpoq të bindte kinezët që të mos lidhnin një marrëveshje me Rusinë për ndërtimin e tubacionit të gazit ‘Power of Siberia’, i cili megjithatë u nënshkrua në maj të të njëjtit vit.
Bashkëpunimi ekonomik
Ashtu si në fazat e mëparshme të krizës ukrainase, kompanitë dhe bankat kineze që operojnë në tregun botëror duhet të marrin parasysh ndikimin e mundshëm negativ të sanksioneve të SHBA-së dhe BE-së. Në këtë aspekt, ato nuk ndryshojnë nga bizneset e asnjë vendi tjetër. Megjithatë, kinezët zakonisht shfaqin një frikë për të rënë nën masat ndëshkuese amerikane, gjë që i çon ata në një interpretim të gjerë të sanksioneve.
Prandaj, pavarësisht nga qëndrimi i qeverisë kineze, sanksionet kanë pasur gjithmonë një ndikim negativ në bashkëpunimin ruso-kinez. Për më tepër, efekti i goditjes nga ndërprerja e mekanizmave të zakonshëm të pagesave, zinxhirëve të prodhimit dhe logjistikës në muajt e ardhshëm do të shfaqet në mënyrë të pashmangshme. Bizneset do të duhet të gjejnë mënyra të reja operimi.
Në të njëjtën kohë, palët kanë kryer deri tani punë të rëndësishme për të vendosur një infrastrukturë të sigurt për të siguruar tregtinë dypalëshe dhe përpjekje të tilla kanë vazhduar deri vonë. Në vitin 2020, pjesa e rublës në tregtinë dypalëshe arriti në 7 për qind, dhe juan në 17 për qind. Kina po përpiqet të ndërkombëtarizojë monedhën e saj dhe tani ajo mund të përdoret për shkëmbime midis jorezidentëve të vendit.
Duke u përgatitur për një konflikt të ashpër me Perëndimin, Rusia ka rritur ndjeshëm pjesën e juanit në rezervat e saj të arit dhe valutës. Sipas disa vlerësimeve, Banka e Rusisë ka 140 miliardë dollarë obligacione qeveritare kineze të shprehura vetëm në juanë. Në mënyrë indirekte, kjo mund të tregojë gjithashtu se vëllimi aktual i sanksioneve është pritur për një kohë të gjatë.
Përveç kësaj, sistemi tregtar i Kinës CFETS dhe Bursa e Moskës kanë tregtuar në çiftin e monedhës juan-rubla që nga viti 2010. Kështu, ekzistojnë kushte që e gjithë tregtia midis dy vendeve të zhvendoset në monedhat kombëtare, kryesisht në juan, për shkak të paqëndrueshmëria e rublës.
Në vitin 2020 dhe 2021, pjesa e Kinës në tregtinë ruse ishte rreth 18 për qind. Pekini është partneri më i madh tregtar i Moskës, megjithëse BE-ja në tërësi merr një pjesë më të madhe. Ishte rreth 38 për qind në vitin 2020. Që nga viti 1999, pjesa e Kinës ka ardhur në rritje të vazhdueshme, ndërsa ajo e BE-së ka rënë gradualisht që nga gjysma e dytë e viteve 2000.
Nëse kjo prirje do të vazhdonte, do të pritej që nivelet e Kinës dhe BE-së në tregtinë ruse të ishin afërsisht të barabarta në fillim të mesit të viteve 2030. Megjithatë, me embargon e BE-së ndaj importeve ruse, procesi i riorientimit drejt Kinës mund të përshpejtohet pak dhe Kina mund të bëhet partneri kryesor tregtar i Rusisë brenda dy ose tre viteve të ardhshme. Si rezultat, tregtia midis Rusisë dhe partnerit të saj kryesor tregtar do të jetë e sigurt nga ndikimet e jashtme.
Një rritje e mprehtë në eksportet e lëndëve të para ruse në Kinë mund të kufizohet nga mungesa e infrastrukturës së duhur, duke përfshirë kapacitetin e hekurudhave, tubacioneve dhe terminaleve portuale. Kina eksporton kryesisht mallra të gatshme, të cilat janë më pak të varura nga kapaciteti i transportit.
Për rrjedhojë, në vitet e ardhshme të lira, duhet të presim një rritje të mprehtë të eksporteve kineze drejt Rusisë me një rritje më modeste të eksporteve ruse drejt Kinës. Mund të ketë një çekuilibër të rëndësishëm në favor të Pekinit në tregtinë ruso-kineze për disa kohë.
Në këtë kontekst, grumbullimi i hershëm i rezervave të mëdha të juanit tregon se autoritetet ruse janë përgatitur për diçka që i ngjan konfigurimit aktual të sanksioneve ekonomike.
Promovimi i Pekinit në rolin e blerësit të vetëm ose kryesor të disa llojeve të produkteve ruse dhe tregtia në këmbim të juanit ka të ngjarë të nënkuptojë disa humbje çmimesh për eksportuesit rusë. Por, në kushtet aktuale të vështira, kjo vështirë se mund të konsiderohet kritike. Me zhvillimin e logjistikës së re, Kina mund të zëvendësojë përfundimisht tregun evropian.
Rëndësia e ridrejtimit të eksporteve në Kinë nënkupton që zhvillimi i infrastrukturës së nevojshme në Lindjen e Largët do të duhet të përshpejtohet. Duke pasur parasysh rëndësinë e shpejtësisë, ndoshta do të duhet të ndërtohet me përfshirjen e investimeve dhe kompanive kineze. Projektet e ndërtimit si ky mund t’i japin shtysë të rëndësishme zhvillimit në rajonet ruse.
Do të lindë gjithashtu çështja e përshpejtimit të lidhjes së kontratave për këtë ndërtim, si dhe çështja e përfundimit të gazsjellësit Soyuz Vostok (vazhdim i Power of Siberia 2) para afatit, i cili futet në të njëjtën bazë të lëndës së parë si tubacionet në Evropën Perëndimore.
Kina mund të ketë interes të konsiderueshëm për të ridrejtuar eksportet e lëndës së parë ruse tek vetja, ndërsa e konverton atë në juan, pasi kjo jo vetëm që do t’i japë Pekinit përfitime të shumta politike dhe strategjike, por gjithashtu do t’i sjellë fitime të mëdha ekonomike.
Në veçanti, mbrojtja e Kinës nga sanksionet dhe përpjekjet e embargos do të rritet ndjeshëm, kostoja e burimeve të fituara do të ulet, ndërsa roli i juanit në tregtinë botërore do të rritet në mënyrë dramatike (ndërkombëtarizimi i juanit është një qëllim i rëndësishëm për politikën kineze).
Përpjekjet e mëparshme të Rusisë për të diversifikuar lidhjet e saj ekonomike me Azinë mund të konsiderohen të vdekura pasi tre ekonomitë më të zhvilluara të rajonit (Japonia, Koreja e Jugut dhe Singapori) mbështetën sanksionet anti-ruse në shkallë të ndryshme.
Kina do të bëhet në mënyrë të pashmangshme partneri dominues dhe është e mundur që, në të ardhmen e afërt, pjesa e saj në tregtinë ruse të jetë e krahasueshme me vlerat maksimale të aksioneve të BE-së në të njëjtën kohë (më shumë se 50 përqind).
Një pikë pozitive për Rusinë është rritja e numrit të kompanive kineze që kanë rënë nën lloje të ndryshme sanksionesh amerikane, të cilat zënë pozicione të forta në inxhinierinë mekanike, teknologjitë e informacionit dhe komunikimit dhe industrinë e hapësirës ajrore. Kjo rritje e presionit nga sanksionet amerikane filloi në vitin 2020 dhe ka arsye të pritet që kjo vetëm të rritet. Kompanitë kineze të sanksionuara nuk do të kenë nevojë të kenë frikë nga kostot e punës me Rusinë.
Partnerët kinezë, përfshirë ata nën sanksione, janë të aftë të zënë vende në shumë segmente të rëndësishme të tregut rus të mbajtur më parë nga kompani evropiane dhe amerikane. Kjo është, para së gjithash, në shitjen dhe prodhimin e makinave, elektronikës së konsumit dhe pajisjeve industriale në Rusi. Në shumë fusha, kinezët janë mjaft të aftë për të zëvendësuar furnizuesit perëndimorë – ndonjëherë me një humbje të moderuar të cilësisë dhe ndonjëherë pa e humbur atë.
Një fushë e rëndësishme ku kinezët nuk mund të jenë ende të dobishëm për Rusinë, ku ata po përjetojnë probleme të ngjashme, është industria e aviacionit. Kina, ashtu si Rusia, varet nga pajisjet e importuara. Ashtu si në Rusi, programet e saj të aviacionit civil (ARJ21, C919) varen nga komponentët perëndimorë dhe janë të cenueshëm ndaj presionit të sanksioneve që tashmë po ushtrohet. Forcimi i bashkëpunimit në zëvendësimin e avionëve civilë perëndimorë është një çështje urgjente.
Perspektivat për marrëdhëniet politike
Për të frenuar disi varësinë ekonomike nga Kina, Rusisë do t’i duhet të përdorë ato pak mjete që ka në dispozicion për të diversifikuar tregtinë e jashtme. Megjithatë, është e qartë se, ndërkohë që po përballet me një bllokadë ekonomike nga Perëndimi, Rusia nuk do të ketë zgjidhje tjetër veçse të zgjerojë gjithnjë e më shumë bashkëpunimin politik dhe ushtarak me Pekinin.
Rëndësia për Kinën e burimeve, potencialit teknologjik, ekonomik dhe ushtarak të Rusisë në mes të konfrontimit me Shtetet e Bashkuara do t’i lejojë Rusisë të shmangë zhytjen në një pozicion qartësisht të varur në këtë partneritet. Por Kina do vendosë tonin në këtë partneritet.
Qëllimi i vërtetë politik do të jetë ruajtja e aftësisë për të rivendosur ‘autonominë strategjike’ të Rusisë me një dobësim të mundshëm të embargos në terma afatgjatë.
Moska nuk ka qenë e përfshirë në shumë mosmarrëveshje midis fuqive aziatike dhe politika e saj ndaj Azisë ka qenë e pavarur nga ajo e Kinës, me përjashtim të asaj të frenimit në përgjithësi të ndikimit të Shteteve të Bashkuara. Tani Rusia do të duhet të mbrojë lidhjet e saj me lojtarë të pavarur, veçanërisht me Indinë dhe Vietnamin, ndërsa sakrifikon marrëdhëniet e saj me aleatët e SHBA-së në rajonin Indo-Paqësor, kryesisht Japoninë dhe Australinë, për hir të forcimit të partneritetit të saj me Kinën.
Prirja negative që është shfaqur kohët e fundit në marrëdhëniet ruso-japoneze do të intensifikohet ndjeshëm. Ngjarjet si patrullimi i përbashkët i flotës ruse dhe kineze rreth Japonisë që u zhvillua në fund të vitit 2021 do të vazhdojnë. Mund të bëhet fjalë për koordinimin e pozicioneve të dy vendeve në mosmarrëveshjet territoriale me Tokion (pretendimet kineze për ishujt Diaoyu/Senkaku dhe problemi i Ishujve Kuril jugor të Rusisë).
Ndërsa lëviz për të promovuar në mënyrë më aktive nismat e saj globale dhe konceptet e rendit botëror, Kina mund të jetë e interesuar të tërheqë mbështetje proaktive nga vendet e mëdha, dhe ka të ngjarë të marrë një mbështetje të tillë nga Rusia. Në fakt, kjo tashmë u manifestua në një deklaratë të përbashkët ruso-kineze pas vizitës së Vladimir Putin në Kinë më 4 shkurt 2022.
Kina ndoshta nuk mund të lehtësojë rrënjësisht tronditjen e muajve apo vitit të parë të embargos për Rusinë – gjithçka do të varet nga politika ekonomike ruse. Në terma afatgjatë, partneriteti i Rusisë me Kinën, së bashku me politikën e saj industriale, do të bëhet baza e një modeli të ri për zhvillimin ekonomik rus.
Dhe, në disa aspekte, një themel më i shëndetshëm se partneriteti i tij i mëparshëm me BE-në. Kina është më pak tërheqëse për elitën si një vend për nxjerrjen e kapitalit dhe më pas zhvendosjen e përhershme, dhe ka një sistem më racional dhe më të parashikueshëm për vendimmarrjen ekonomike. Së fundi, ekonomia kineze do të rritet më shpejt se ajo e Evropës në të ardhmen e parashikueshme, si dhe kërkesa e saj në treg.
Kina do të zëvendësojë BE-në si partnerin kryesor tregtar dhe një ndryshim gradual i flukseve tregtare në Lindje mund të bëhet një faktor në zhvillimin e Siberisë dhe Lindjes së Largët, deri në zhvendosjen e një pjese të popullsisë atje nga pjesa evropiane të vendit. Ndikimi negativ i sanksioneve perëndimore në bashkëpunimin ruso-kinez do të dobësohet gradualisht pasi vetë Kina tërhiqet në konfrontimin e sanksioneve me Perëndimin. Një tjetër faktor i rëndësishëm në këtë do të jetë tregtimi në juan.
Me një politikë racionale, Rusia mund të dalë nga embargoja perëndimore e forcuar ndjeshëm, me tregtinë e jashtme më të larmishme dhe infrastrukturën më të mirë të zhvilluar të eksportit në Lindjen e Largët, si dhe marrëdhëniet e jashtme më të balancuara që janë më rezistente ndaj sanksioneve.
Çmimi për këtë do të jetë minimi i politikës që Moska kishte ndjekur për shumë vite për të diversifikuar lidhjet e saj me Azinë. Rusia do të detyrohet të veprojë në përputhje me politikën aziatike të Kinës, jo vetëm për të frenuar Shtetet e Bashkuara, por edhe për t’u përballur me aleatët amerikanë të udhëhequr nga Japonia.
Ndikimi negativ i partneritetit të saj me Kinën në marrëdhëniet me Indinë dhe Vietnamin mund të minimizohet për sa kohë që këto vende mbeten lojtarë të pavarur, që nuk i nënshtrohen padrejtësisht Shteteve të Bashkuara dhe, në këtë mënyrë, nuk bëhen objektiva prioritare për presionin kinez.
Çështja e formimit të një aleance ushtarake me Pekinin me shumë mundësi nuk do të lindë në të ardhmen e afërt. Por hipotetikisht, është ende e pamundur të përjashtohet shfaqja e një aleance formale ushtarake ruso-kineze, ose ndërveprimi ushtarak i situatës në rast të krizave ushtarake në Paqësor.
Ose, për shembull, ankesat ndaj nenit 9 të Traktatit Ruso-Kinez për Fqinjësinë e Mirë, Miqësinë dhe Bashkëpunimin e vitit 2001. Ky nen parashikon që, në rast të një kërcënimi për njërën nga palët, duhet të zhvillohen konsultime urgjente për të eliminuar një kërcënim të tillë. Kjo është një perspektivë mjaft realiste në rast të një krize në lidhje me Tajvanin, kur Pekini do të interesohet për ‘ombrellën bërthamore’ të Rusisë për të parandaluar ndërhyrjen amerikane.
*Nga Vasily Kashin, PhD i Shkencave Politike, Drejtor i Qendrës për Studime Gjithëpërfshirëse Evropiane dhe Ndërkombëtare (ÇEIS) të Shkollës së Lartë të Ekonomisë të Rusisë, Universiteti Kombëtar i Kërkimeve
